امام باقر علیه السلام، چراغ راه زندگی به سبک بندگی

سیره ی معصومین علیهم السلام بهترین الگوی اخلاقی برای ماست. ایشان تبلور فضایل اخلاقی و کرامات بوده اند و نمونه های منسجم انسان کامل، خلفای الهی در عالم خاکی، واسطه های فیض ربوبی، سرچشمه های معرفت و شناخت الهی هستند. امام باقر علیه السلام، پنجمین ستاره درخشان از سلسله پاک و نورانی امامت؛ تجسمی از ارزشهای والای انسانی و کمالات اخلاقی بودند و همه لحظه ‌های زندگی درخشانشان، درسهای بزرگ انسانی را الهام می ‌بخشید. ایشان در همه ابعاد شخصیتی یک الگوی کامل هستند، و لقب ایشان که به آن شهره هستند، گواهی است، بر مرتبه والای علمی آن حضرت؛ "باقر العلوم" به معنای شکافنده دانشها.

امام باقر علیه السلام را می توان بنیانگذار حوزه علمی تشیع نامید. صحبت کردن در مقامات علمی و اخلاقی ایشان در این مختصر نمی گنجد؛ کتاب ها در اوصاف ایشان و زندگی پر برکتشان نوشته اند و هنوز هم می نویسند، چرا که آن چشمه های جوشان وحی خدا، تا ابد حرف برای گفتن دارند.
ما در اینجا چند توصیه اخلاقی از آن امام بزرگ -که درود خدا بر او باد- نقل می کنیم، باشد که چراغ راهمان باشد.

پنج توصیه کلیدی برای درمان بداخلاقی های اجتماعی

ما برای زندگی در اجتماعمان و داشتن یک رابطه مطلوب و بدون آسیب، نیازمند یک الگوی رفتاری در جامعه هستیم. امام باقر علیه السلام تکلیف ما را در یک کلام پر بار و پر معنی روشن می کنند.
آن حضرت علیه السلام می فرماید: «وَ أُوصِیکَ بِخَمْسٍ إِنْ ظُلِمْتَ فَلَا تَظْلِمْ وَ إِنْ خَانُوکَ فَلَا تَخُنْ وَ إِنْ کُذِّبْتَ فَلَا تَغْضَبْ وَ إِنْ مُدِحْتَ فَلَا تَفْرَحْ وَ إِنْ ذُمِمْتَ فَلَا تَجْزَع» (تحف العقول، ص292)
[ای جابر!] تو را [در برخورد با مردم] به پنج چیز وصیت می کنم:

یک. اگر بر تو ظلم و ستمی شد، تو ستم مکن؛
دو. اگر به تو خیانت کردند، تو خیانت نکن؛
سه. اگر تکذیب شدی، غضب مکن؛
چهار. اگر مدح شدی، شاد مشو؛
پنج. اگر نکوهش شدی، بی تابی مکن.
امام باقر علیه السلام به ما می آموزند که در برخورد با مردم، رفتار ما لزوما نباید یک رفتار آینه وار باشد. نباید هر چه با ما کردند ما هم مقابله به مثل کنیم، بلکه ما باید اخلاقیات را مبنای رفتار خود قرار دهیم، هر چند سخت باشد. اما اگر تک تک ما به همین توصیه نورانی عمل کنیم، دیگر شاهد این همه زد و خورد، بی اخلاقی و بد اخلاقی های اجتماعی نخواهیم بود.

عاقبت اندیش باشیم تا راحت زندگی کنیم.

اندیشیدن در عاقبت هر چیزی ما را از نتایج سوء اعمالمان مصون می دارد؛ اگر هر اقدامی خواستیم بکنیم، یا هر خصوصیت اخلاقی و روحی که داریم را بررسی کنیم و از نتایج آن آگاه باشیم، بی شک در رفتارهای خود، حتی اگر برای ما عادت هم شده باشند، تغییرات اساسی خواهیم داد.
عَن أبى جَعْفَر علیه السلام قالَ: «مَنْ کَذَبَ ذَهَبَ جَمالُهُ، وَ مَنْ ساءَ خُلقُهُ عَذَّبَ نَفْسَهُ وَ کَثُرَتْ هُمُومُهُ وَ تَظاهَرَ عَلَیْهِ الْـنِّعمَةَ فَلْیُکْثِر مِنَ الشُّکْرِ، وَ مَنْ کَثُرَتْ هُمُومُهُ فَلیُکثِرْ مِنْ الاِسْتِغفارِ، وَ مَنْ اَلَحَّ عـَلَیْهِ الفَقرُ، فَلیَقُلْ « لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ إلاّ بِاللّه العَلِىّ العَظیمِ.» (معدن الجواهر و ریاضة الخواطر، ص 34)
امام باقر علیه السلام فرمود: هر کس دروغ بگوید آراستگى او برود، هر کس اخـلاقش بد شود خـود را عذاب مى دهد و اندوهش فراوان مى شود. هر کس نعمتها پیایى بر او فرود آید، باید زیاد شکر کند. هر کس اندوهش زیاد شود، بسیار استغفار کند. و هر کس فقر بر او فشار آورد، بگوید: «لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ إلاّ بِاللّه  العَلِى العَظیمِ». در این سفارش نوارنی شاهد چند باید و نباید اخلاقی هستیم، که در عین اختصار کلام، دفتر دفتر معنی می بینیم.

بهشت را به بها دهند نه به بهانه

عَن خیثمة قالَ: قالَ لى أبوجَعْفَر علیه السلام: اَبلِغْ شیعَتَنا إنَّهُ لَنْ یُنالَ ما عِندَ اللّه إلاّ بِعَمَلٍ وَ اَبْلِغْ شیعَتَنا إنَّ اَعْظَمَ النّاسِ حَسرَةً یَوْمَ القِیامَةِ مَنْ وَصَفَ عَدْلاً ثُمَّ یُخالِفُهُ إلى غَیرِهِ. (اصول کافى، ج 3، ص 409)
خیثمه گوید، امام باقر علیه السلام به من فرمود: به شیعیان ما ابلاغ کن به آنچه نزد خداست، جز با «عمل صالح» نمى توان رسید. به شیعیان ما بگو: در روز قیامت حسرت کسى بزرگتر و بیشتر است که رفتار عادلانه اى را ستایش کند و بر خلاف آن سمت و سوى دیگر حرکت کند.

امام باقر علیه السلام در این سفارش، راه توجیهات، کم کاری ها و ادعاهای بسیاری از ما را می بندند؛ مایی که می خواهیم عمل نکرده بهشت برویم، بدون تلاش در کسب رضایت خداوند محبوب او باشیم، مایی که هزار سخن خوب می دانیم و خوبان را ستایش می کنیم، اما پای عملمان سخت می لنگد. امام باقر علیه السلام می فرمایند دست از این توجیهات بردارید و در میدان عمل خود را نشان دهید، که هر چه بدهند به بهای عمل می دهند، نه به بهانه ها.

گره گشای کار هم باشیم.

در سیره و سفارشات ائمه علیهم السلام کارگشایی، و قدم برداشتن در حل مشکلات همدیگر، جایگاه ویژه ای دارد؛ امام باقر علیه السلام خود بسیار برای رفع نیاز حاجتمندان تلاش می کردند. در شرح حال زندگی ایشان می بینیم که ایشان در گرمای طاقت فرسا برای کسب روزی تلاش می کردند و ما حصل زحمت خود را بین مردم نیازمند تقسیم می کردند.
عَنْ أبى جَعْفَر علیه السلام قالَ: «إنَّ أحَبَّ الاَعمالِ إلَى اللّه تَعـالى سَبعَةٌ: اِشْباعُ جُوْعَةِ مُومِنٍ، وَ تَنـفیسُ کُرْبَتِهِ، وَ قَضاءُ دینِهِ، وَ إنَّ مَن یَفعَلُ ذلِکَ لَقَلیلٌ. » (جامع الاحادیث، ص 183، بحارالانوار، ج 74، ص369)
امام باقر علیه السلام فرمود: محبوب ترین کارها در نزد خداى تعالى هفت چیز است، از جمله: گرسنگى مومنى را سیر کند، اندوه غم زده اى را برطرف سازد، قرض بدهکارى را بپردازد. کسانى که این گونه رفتار کنند، اندکند.

چراغ راه برای نجات از بیراهه ها

امام باقر علیه السلام چون سایر ائمه علیهم السلام نمونه کامل انسانیت است. سفارشات و توصیه های ایشان بهترین چراغ راه هدایت و بندگی است. امامان معصوم علیهم السلام قبل از هر سفارشی خود عامل بوده اند، و همه سفارشاتشان برخواسته از علمی الهی و جانهایی تصفیه شده و نورانی است. با الگو قرار دادن آن بزرگوارن در زندگی خود، از افتادن در بیراهه ها نجات پیدا می کنیم.