از سال‌های دور، رادیو تلویزیون مژده‌ی آمدن بهار را در شکل‌های مختلف به مخاطبان‌شان رساندند. برنامه‌های نوروزی به فراخور شرایط اجتماعی و فرهنگی در دوره‌های مختلف محتوای متفاوتی داشتند اما اتفاق مشترک این است که همیشه نوروز در سبد تولیدات رادیو تلویزیون نقش پررنگی داشته. در میان برنامه‌های نوروزی لحظات تحویل‌سال نقطه طلایی این برنامه‌ها محسوب می‌شود که رادیو تلویزیون در این زمان بیشترین تعداد مخاطب را تجربه می‌کنند. پذیرش مردم برای رادیو به سخت‌گیری که تلویزیون دچارش شد نبود؛ خیلی‌ها از رادیو برای اطلاع از اوقات شرعی و اخبار استفاده میکردند بنابراین تا سال‌ها رادیو خبررسان نوروزی هم بود. از زمانی که رادیو همه‌گیر شد یکی از استفاده‌های مشترک مخاطبان رادیو روزهای نوروز بود که با اعلام لحظه تحویل‌سال و به قولی توپ درکردن سال‌نو مژده رسیدن سال جدید را از طریق رادیو می‌شنیدند، به خصوص دوران قبل از انقلاب که خیلی‌ها تلویزیون را به خانه‌هاشان راه نداده بودند، حساسیت هایی که نسبت به داشتن تلویزیون وجود داشت نقش رادیو را پررنگ تر می‌کرد. اما به مرور جذابیت این جعبه جادویی همه را گرفتار خود کرد و با پیروزی انقلاب و تغییر سازوکار صداوسیما کم‌کم اکثر مخاطبان رادیو مژده رسیدن بهار را هم به این جعبه جادویی سپردند؛ البته رادیو حذف نشد.
نوروز سال ۱۳۵۸ اولین تجربه‌ی نوروزی صداوسیما بعد از پیروزی انقلاب بود. بنابرشرایط موجود و زمان اندک بعد از پیروزی انقلاب هنوز فرصت مناسب و کافی برای برنامه‌سازی ایجاد نشده بود اما به طبع تغییر شرایط فرهنگی و اجتماعی پذیرش بیشتری برای تلویزیون در بین خانواده‌ها شکل گرفت. روزهای نوروز ۵۸ در دیدوبازدیدهای نوروزی، تلویزیون فرصتی پیدا کرد تا همراهی بیشتر مخاطبانش را طلب کند. مخاطبینی که قبل از انقلاب حاضر به استفاده از این رسانه نبودند در فرصت دیدوبازدیدهای نوروز با دیدن برنامه‌های سرگرمی و جذاب تلویزیون در خانه اقوام به استقبال از این جعبه جادویی رفتند.
تحویل سال زیر سایه جَنگ
شروع بلافاصله‌ی جنگ تحمیلی یک سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شرایط اجتماعی و فرهنگی را به گونه‌ای رقم زد که تا پایان جنگ در تمام اتفاقات و مناسبت‌های ملی مذهبی ردی از این دو اتفاق مهم وجود داشت. سال تحویل‌های دهه شصت بیشتر از هر چیز مزین به نام و یاد شهدا و رزمندگانی بود که در جبهه‌ها مشغول دفاع بودند.
پخش سرودهای انقلابی، تصاویری از هفت‌سین رزمندگان در جبهه‌ها، گفتگو با مردم که برای رزمندگان آرزوی پیروزی و سلامت میکردند و... در خاطرات دهه شصت ثبت شده. برنامه‌هایی که شاید در ظاهر ایده و فرآیند پیچیده‌ای را دنبال نمی‌کرد اما آنقدر با زندگی روزمره‌ی مردم گِره خورده بود که هر تصویری از این اتفاقات برای مخاطب پتانسیل لازم را برای همراهی داشت. تا سال‌های پایان جنگ تحمیلی این برنامه‌ها هرسال با تفاوت‌هایی اندک تکرار می‌شد. همراه با برنامه‌های تلویزیون، بنا بر شرایطی که در جبهه‌ها وجود داشت، خیلی از رزمندگان خبر تحویل‌سال را با رادیو تجربه میکردند.
یکی از برنامه‌های ثابت رادیو تلویزیون در زمان تحویل‌سال پخش پیام‌های نوروزی مسئولین بود که بلافاصله بعد از اعلام تحویل‌سال جدید، از تمام شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی پخش می‌شد. در سال‌های ابتدایی انقلاب بعد از پیام امام خمینی (ره)، پیام‌هایی از رئیس جمهور، نخست وزیر و رئیس مجلس پخش می‌شد.
پیشتازی کمدین‌ها و جُنگ‌های نوروزی
در کنار برنامه‌هایی که لحظات تحویل سال را پوشش می‌داد، تا اواخر دهه هفتاد بیشتر برنامه‌های نوروزی را آیتم‌های نمایشی پُر می‌کرد که در قالب جُنگ‌های مختلف تهیه شده بود. سنت پخش نمایش‌های سیاه‌بازی در نوروز که از قبل از انقلاب بجا مانده بود در سه چهار سال اول انقلاب همچنان ادامه داشت و در ساعت‌های منتهی به تحویل‌سال معمولا چارلی چاپلین، هارولد لوید و لورل و هاردی و ... از برنامه‌های سرگرمی بود که بیننده زیادی را همراه می‌کرد. جُنگ‌های مختلف که جنبه طنز و سرگرمی داشت برای نوروز تهیه می‌شدند که تحویل‌سال در بین آیتم‌های طنز این برنامه‌ها اتفاق می‌افتاد و اعلام سال جدید همراه با تصاویری از اماکن مذهبی، شهدا و مناظر طبیعی بود.
صعود چند پله‌ای برنامه‌ها
روال برنامه‌های نوروزی با اندک تفاوت‌هایی ادامه داشت تا نوروز ۱۳۶۹؛ زمانی که همزمانی نوروز و ماه رمضان اتفاق افتاد؛ بنابراین برنامه‌های نوروز سعی در حفظ حال و هوای رمضان داشت. البته از آنجایی که برنامه‌های رمضان قبل از این تداخل نشانی از شادابی و سرزندگی نداشت این فرصت برای پویا شدن برنامه‌های رمضانی اتفاقی خوشایند بود.
با گذر از دهه‌ی پر التهاب شصت که همزمانی‌اش با جنگ و فاصله کمی که با انقلاب داشت فضا را به‌شدت تحت تاثیر قرار داده بود، آغاز دهه هفتاد با به دست آمدن تجربیات و ثبات نسبی شرایط فرهنگی، قالب برنامه‌های نوروزی چند پله صعود کرد. «نوروز ۷۲» ، «نوروز۷۵»، «ساعت خوش»و... از برنامه‌هایی بودند که مختص نوروز تولید شدند و در فضایی شاد و سرزنده در روزهای ابتدایی سال جدید مخاطب بالایی را جذب کردند.
با وجود فاصله گرفتن از جنگ تحمیلی اما یاد شهدا همچنان از بخش‌های اصلی برنامه‌های نوروز به ویژه در لحظات تحویل‌سال بود. پخش تصاویر آرشیوی از زمان جنگ، پخش سرودهای ملی مذهبی و دعوت از خانواده شهدا و جانبازان ایده‌های تازهای بود که با سروشکلی متفاوت از قبل به برنامه‌های نوروزی اضافه شد. همچنین با تغییر فضای سیاسی تعداد پیام‌های نوروزی مسئولین که بلافاصله بعد از تحویل سال از رادیو تلویزیون پخش می‌شد در پیام رهبری و رئیس جمهور خلاصه شد.
مجریان صحنه گردان شدند.
همزمان با تغییر رویه برنامه‌های نوروزی که از اواخر دهه هفتاد به مرور درحال تغییر بود، تجربه‌ی اولین تحویل سال در محرم، سال ۱۳۸۱ اتفاق افتاد. اهمیت محرم و صفر فضای برنامه‌های رادیو تلویزیون را در ایام نوروز به سمت و سوی دیگری برد که بالطبع تحویل‌سال هم از این تغییر فضا مستثنی نبود. سال‌های ابتدایی دهه هشتاد که همزمان با ماه محرم بود سال‌تحویل‌های زیادی در ارتباط مستقیم با اماکن مذهبی به ویژه مناطق عملیاتی سپری شد.
گِره خوردن محرم و صفر با نوروز که در سال‌های اوج راه اندازی اردوهای راهیان نور اتفاق می‌افتاد یک اتفاق مشابه را با حال و هوای لحظات تحویل‌سال برنامه‌های نوروزی در سال‌های دهه‌ی شصت به وجود آورد؛ آنهم پخش تصاویر مستقیم از مناطق عملیاتی. تقریبا تمام برنامه‌های تحویل‌سال به نوعی از فرصت پیش آمده‌ای که در بستر اردوهای راهیان نور شکل گرفته بود برای تدارک برنا‌مه‌‌ای بهتر در همزمانی محرم و نوروز استفاده کردند.
بعد از چند سال تولید برنامه در قالب آیتم‌های نمایشی به تکرار افتاد و دیگر خبری از جذابیت ابتدایی این برنامه‌ها نبود. بنابراین برنامه‌سازان به دنبال حفظ مخاطب و رها شدن از کلیشه در برنامه‌سازی سراغ ایده‌های تازه و جذاب‌تری رفتند؛ ویژه برنامه‌های تحویل‌سال سرو شکل متفاوتی گرفت و از قالب آیتم‌های نمایشی و جُنگ‌ها خارج شد. به مرور مجری‌ها اداره‌ی برنامه‌ها را برعهده گرفتند؛ با این تفاوت که برخلاف سال‌های دهه شصت صرفا اعلام کننده برنامه‌ها نبودند بلکه گرداننده اصلی محسوب می‌شدند و طبق آیتم‌های تعریف شده برنامه را مدیریت میکردند. کم‌کم پای چهره‌های مطرح هنری ورزشی به رادیو تلویزیون باز شد و بخش زیادی از برنامه‌های تحویل‌سال با حضور بازیگران، فوتبالیست‌ها و خواننده‌ها پُر می‌شد.
همزمان با آزمون و خطاهایی که برنامه‌سازان تجربه میکردند راه اندازی شبکه‌های استانی امکانی تازه برای تولید برنامه‌ی متناسب با مناسبت‌های ملی مذهبی فراهم کرد. هر استان به فراخور فرهنگ و ویژگی‌های قومیتی که داشت برنامه‌های نوروزی را به همان سمت و سو برد. لحظات تحویل سال در شبکه‌های استانی معمولا متأثر از آداب و رسوم استان‌هاست و در فضایی متفاوت از المان‌های شهری تهیه و تولید می‌شود.
نقطه طلایی برنامه‌های نوروز
با تحولات رسانه‌ای که به نوعی سازوکار تمام رسانه‌ها را دستخوش تغییرات کرد، فضای برنامه‌سازی در رادیو تلویزیون هم وارد فرآیندی متفاوت شد. در میان برنامه‌های نوروزی به مرور برنامه‌های تحویل‌سال به یک نقطه طلایی در برنامه‌سازی تبدیل شد که برای همراهی مخاطب تلاش و تدارک بیشتری را از طرف برنامه‌سازان می‌طلبید. این تدارک ویژه مستلزم تعامل با گروه‌های مختلف و اتفاقات جذاب بود تا کشش لازم برای حفظ مخاطب را داشته باشد.
حضور چهره‌های هنری - ورزشی که به یک قرار ثابت در برنامه‌های نوروزی تبدیل شده بود، ابتدا با بازیگران معمولی‌ترهمراه بود اما به مرور بازیگران مطرحی به برنامه‌های رادیو تلویزیونی به ویژه تلویزیون دعوت شدند که سهم زیادی در جذب مخاطب داشتند؛ تا جاییکه لحظات منتهی به تحویل‌سال به پربیننده‌ترین زمان برای برنامه‌های نوروزی تبدیل شد و برنامه‌سازان این فرصت را با حضور چهره‌ترین مهمان‌شان گره زدند تا مخاطب بیشتری را از آن خود کنند.
درست است که بهار آمد و رفتش مشخص است، اما مناسبت‌ها و اتفاقاتی در زمان‌های مختلف طراوت بهار را با حال و هوای خودشان همراه کردند. همانطور که پایان نوروز ۱۳۶۹ با ماه رمضان همراه شد و بعدتر در دهه هشتاد همزمانی محرم و نوروز را تجربه کردیم، در دوسال گذشته همراهی ایام فاطمیه و نوروز اتفاق تازهای بود که ایده‌های جدیدی را در مواجه برنامه سازان با همزمانی مناسبت‌های مذهبی و اعیاد ملی می‌طلبید. یکی از ایده‌های برنامه سازان برای این ایام با کمرنگ شدن امکان حضور خواننده ها دعوت از مداحان چهره و خواندن دعای تحویل‌سال توسط آنها بود که قبل‌تر کمتر در برنامه‌های اینچنینی حضور داشتند.
همچنین با تغییر فضای برنامه‌ها اما همچنان یاد شهدا و رزمندگان زینت بخش لحظات تحویل‌سال بود به ویژه اینکه با مطرح شدن شهدای مدافع حرم فضای جدیدی در رابطه با این موضوع در اختیار برنامه‌سازان قرار گرفت.
تعامل رسانه‌ای برای استقبال از نوروز
باتوجه به اینکه در سال‌های اخیر حضور چهره‌های مطرح هنری در برنامه‌های تحویل سال به یک روند ثابت تبدیل شده، چندسالی است عوامل فیلم‌هایی که در اکران نوروز قرار دارند با حضور در این برنامه‌ها هم جذابیت و کشش برنامه‌های نوروزی را تأمین می‌کنند و هم اینکه از فرصت پیش آمده برای تبلبغ و معرفی اثر خود بهره می‌برند.
نمونه دیگر این تعامل، حضور برنامه‌سازان رادیویی در برنامه‌های تلویزیونی است؛ مثال ملموس آن تیم «جمعه ایرانی» است که در سال‌های مختلف با حضور در برنامه‌های تحویل‌سال بخش زیادی از برنامه را اداره کردند و یا برنامه‌های تلویزیونی با پخش تصاویری از پشت صحنه برنامه‌های رادیویی با یکدیگر در تعامل بودند.
حال با گذشت بیش از سه دهه برنامه‌سازی رادیو و تلویزیون برای نوروز و بالارفتن تعداد شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی برنامه‌های نوروزی هر شبکه تقریبا به یک قالب مشخص رسیده و هر سال تمام شبکه‌های رادیویی تلویزیونی برای ایام نوروز به ویژه لحظه تحویل‌سال تمام سعی خود را می‌کنند تا بهترین برنامه را از آن خود کنند و بیشترین مخاطب برنامه‌های نوروزی را داشته باشند. رقابتی که تلاش برنامه‌سازان را پویاتر می‌کند.
