این روزها کلمه "برجام" یکی از کلماتی است که به وفور در رسانه ها تکرار می شود و در سیاست درگیری فروانی بر سر آن است؛ کلمه ای که تا یک سال پیش اصلا وجود نداشت! وحالا بحث هایی بر سر آن وجود دارد.... برجام همان "برنامه جامع مشترک" است که ایران و 5+1 در مذاکرات خود بر سر آن بحث می کردند. به طور کلی نتیجه مذاکرات نهایی هسته ای با نام "طرح برنامه جامع اقدام مشترک" معرفی شد. به عبارت بهتر پایان مذاکرات هسته ای توافقی در کار نبود چرا که توافق های سیاسی و بین المللی به امضای توافق نامه منجر می شود اما پایان مذاکرات به رسیدن به طرحی منجر شد به نام "Joint Comprehensive Plan of Action " (طرح برنامه جامع اقدام مشترک). رسانه های ایرانی و مسوولان مذاکره کننده نیز به علت طولانی بودن این طرح از حروف ابتدایی آن کلمه برجام را استخراج کردند. سوالی که ممکن است به وجود بیاید این است که آیا از نظر حقوقی برجام که امضای مذاکره کنندگان را احتیاج ندارد الزام حقوقی دارد؟ قطعا پاسخ این سوال خیر است به طوری که در برجام به صراحت در این مورد بحث شده است. در برجام آمده :" کلیه مفاد و اقدامات مندرج در این برجام صرفاً برای اجرای آن بین گروه ۱+۵ و ایران می باشد و نمی بایست به منزله ایجاد رویه برای هیچ دولت دیگری، یا برای اصول بنیادین حقوق بین الملل و حقوق و تعهدات وفق معاهده عدم اشاعه هسته ای و سایر اسناد مربوطه، و همچنین اصول و رویه ای شناخته شده بین المللی تلقی گردد." اما با توجه به اینکه بعد از برجام، محتویات آن مبنای قطعنامه 2231 سازمان ملل شد و این قطعنامه طرف های مذاکره کننده را ملزم به بسیاری از کارها کرده، عدم اجرای آن می تواند دردسرآفرین باشد.
برجام طولانی
با توجه به مذاکرات فشرده، پیش بینی می شد که محتویات برجام بسیار طولانی باشد و همین اتفاق هم افتاد. برجام حداقل 80 صفحه است و کمتر کسی زمان و توان مطالعه آن را دارد. به همین علت بود که در بررسی برجام در مجلس به نظر می رسید برخی از نمایندگان اصلا برجام را نخوانده اند.حتی بسیاری از مسوولان دولتی هم نتوانسته بودند این طرح را مطالعه کنند. قطعا مخاطبان رسانه ها نیز کمتر فرصت خواندن همه کلمات برجام را داشته اند اما در این گزارش قصد داریم خلاصه مفیدی از برجام را منتشر کنیم تا مخاطبان تبیان بیش از پیش با جزئیات این طرح که می توان آن را مهمترین طرح سیاست خارجه 22 سال اخیر نامید آشنا شوند. مهمترین بحث در برجام امتیازهای رد و بدل شده ایران و سایر کشورها و همچنین مساله تحریم هاست. قصد نداریم با حمایت یا نفی برجام به مخاطبان چیزی را تحمیل کنیم. نگارنده قصد دارد با یادآوری جزئیات برجام نکاتی را اطلاع رسانی کند و قطعا مردم بهترین داور در این زمینه خواهند بود.
در مقدمه برجام آمده است: " جمهوری اسلامی ایران و گروه ۱+۵ (چین، فرانسه، آلمان، فدراسیون روسیه، انگلیس و ایالات متحده، و نماینده عالی اتحادیه اروپایی در امور خارجی و سیاست امنیتی)، در مورد این برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) تصمیم گیری نمودند. این برجام بازتاب یک فرآیند گام به گام بوده و مشتمل بر تکالیف متقابل به نحو مندرج در این سند و پیوست های آن است که قرار است توسط شورای امنیت مورد تایید قرار گیرد. اجرای کامل این برجام موجب حصول اطمینان از ماهیت صرفا صلح آمیز برنامه هسته ای ایران خواهد شد.ایران مجددا تائید می کند که هیچگاه و تحت هیچ شرایطی در پی سلاح های هسته ای، تولید و یا به دست آوردن آنها نخواهد بود."
در ادامه مقدمه آمده است:" اجرای موفقیت آمیز برجام ایران را قادر خواهد ساخت تا به طور کامل حق خود بر انرژی هسته ای جهت مقاصد صلح آمیز را طبق مواد ذیربط معاهده عدم اشاعه هسته ای و همسو با تعهداتش در آن سند استیفاء نماید و در نتیجه با برنامه هسته ای ایران همچون برنامه هر دولت دیگر غیر دارنده سلاح های هسته ای عضو معاهده عدم اشاعه رفتار خواهد شد. این برجام موجب لغو جامع کلیه تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد و همچنین تحریم های چندجانبه و ملی مرتبط با برنامه هسته ای ایران و نیز شامل گام هایی برای ایجاد دسترسی در حوزه های تجارت، فناوری، مالی، و انرژی خواهد شد." جملات بالا همان جملاتی است که مسوولان دولتی تاکید می کنند در برجام حق هسته ای ایران محترم شناخته شده و به ایران اجازه غنی سازی داده است.
در بخش دیگر برجام آمده است: "از آژانس بین المللی انرژی اتمی خواسته خواهد شد تا نسبت به اقدامات داوطلبانه مرتبط با هسته ای به نحو مورد توافق در این برجام، نظارت و راستی آزمایی نماید. از آژانس درخواست خواهد شد که به طور منظم به شورای حکام، و آنگونه که در این برجام مقرر شده است به شورای امنیت اطلاع رسانی نماید. کلیه قواعد و مقررات مربوطه به آژانس در خصوص حفاظت از اطلاعات توسط کلیه طرف های دخیل به طور کامل رعایت خواهد شد." همان طور که ملاحظه می فرمایید در برجام "آژانس بین المللی اتمی" داور بین ایران و 5+1 انتخاب شده است. منتقدان دولت می گویند با توجه به سوابق بد آژانس با ایران قطعا پذیرفتن داوری آن به ضرر ایران خواهد بود اما حامیان توافق پیش بینی می کنند که آژانس داور خوبی خواهد بود و نمی تواند با بهانه جویی مانع اجرای برجام شود.
امتیازها
در برجام برای دادن و گرفتن امتیاز در 2 حوزه بحث شده است. 1. هسته ای 2. تحریم ها 3. برنامه اجرایی 4. ساز و کار حل و فصل اختلافات. برای ایران موضوع 1 و 2 بسیار اهمیت داشت. طبق برجام تقریبا همه فعالیت های هسته ای ایران محدود خواهد شد و فقط تعدادی سانتریفیوژ محدود اجازه چرخیدن دارد. همچنین برای مراکز اتمی و هسته ای اگر سوختی بخواهیم باید آن را وارد کنیم و از فروشندگان بین المللی بخریم. همچنین اجازه داریم که اورانیوم را تا 3.67 درصد (و نه 20 درصد) غنی سازی بکنیم و اگر نیاز دیگری داشتیم حتما باید وارد کنیم. تمام تولیدات چند سال اخیر هسته ای هم که در برجام گفته شده نیاز نداریم را باید بفروشیم یا از بین ببریم. در طرف مقابل اتحادیه اروپا و آمریکا متعهد می شود که اگر آژانس بین المللی اتمی اقدامات برجامی ایران را تایید کرد همه تحریم ها از تحریم بانک مرکزی گرفته تا تحریم های تجار و افراد سیاسی ایران را لغو کند. منتقدان برجام معتقدند که امتیازهایی که به طرف مقابل دادیم بسیار زیاد و نقد است اما امتیازهایی که می گیریم کم ارزش و قسطی خواهد بود و هیچ ضمانتی بر لغو همه تحریم ها وجود ندارد چراکه تجربه نشان داده غربی ها دبه در می آورند. از سوی دیگر حامیان برجام می گویند با اجرای برجام بسیاری از مشکلات اقتصادی ایران که به تحریم ها مربوط است از بین می رود. آیا با اجرای برجام اتفاق خاصی در روابط بین الملل و اقتصاد ایران رخ خواهد داد؟ زمان و مردم بهترین قضات هستند.
