اخیراً پس از حادثه ی دلخراش مسیر منا که بر اثر باریکی مسیر حاجیان و ازدحام جمعیت، باعث کشته شدن جمعیت بسیاری (تاکنون حدود بیش از 3000 نفر) شد، روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در شبکه های اجتماعی به سرعت پخش شده که منتشر کننده ی آن قصد تطبیق آن روایت بر این حادثه ی دلخراش دارد. لازم به یادآوری است که نشر دهنده از قسمتی از یک کتاب عکس گرفته و آن را نیز منتشر داده است. اخیراً پس از حادثه ی دلخراش مسیر منا که بر اثر باریکی مسیر حاجیان و ازدحام جمعیت، باعث کشته شدن جمعیت بسیاری (تاکنون حدود بیش از 3000 نفر) شد، روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در شبکه های اجتماعی به سرعت پخش شده که منتشر کننده ی آن قصد تطبیق آن روایت بر این حادثه ی دلخراش دارد. لازم به یادآوری است که نشر دهنده از قسمتی از یک کتاب عکس گرفته و آن را نیز منتشر داده است تا قطعی بودن روایت را به خوانندگان ثابت کند. در این جا قصد داریم طی چند مرحله این روایت را بررسی نمائیم تا صحت و سقم تطبیق آن بر حادثه ی اخیر روشن شود: الف) عکسی که نشر دهنده ی آن روایت فرستاده است (در بعضی از پیامها عکس موجود نیست)، از کتاب مفید در باب مهدویت به نام «موعود نامه (فرهنگ الفبائی مهدویت)» از جناب آقای مجتبی تونه ای می باشد. این کتاب به صورت فهرست الفبائی از الف تا یاء موضوعاتی را که به نحوی با مهدویت مرتبط بوده اند را توضیح مختصری داده است. یکی از این موضوعات در حرف «ذال» موضوع «ذی الحجه» می باشد که ذیل آن می نویسد: «دوازدهمین ماه سال عرب و از ماه های حرام است. پیامبر صلی الله علیه و آله در ذکر نشانه های ظهور فرمود: «صیحه ای در ماه رمضان شنیده می شود ... قبیله ها در ماه ذی حجه به جنگ بر می خیزند و نشانه ی آن این است که حجاج را غارت می کنند و فاجعه ی بزرگی در منا روی می دهد که افراد بی شماری کشته می شوند و خون ها ریخته می شود و بر جمرات می ریزد.» ... . (بقیه توضیحات مربوط به بحث ما نیست).
آدرسی که در این کتاب در پاورقی برای این روایت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آورده این است: «روزگار رهائی» ج 2، ص 865 ؛ «بحار الأنوار» ج 51، ص 81
ب) این روایت را جناب «کامل سلیمان» در کتاب «روزگار رهائی» به نقل از «الحاوی للفتاوی» سیوطی ج 2، ص 162 و «بشارة الإسلام» سید مصطفی کاظمی ص 34 و «الملاحم و الفتن» سید بن طاووس ص 33 نقل کرده است.
این روایت در بحار الأنوار یافت نشد.
تمام این ناقلان، از صاحب کتاب «روزگار رهائی» گرفته تا «الحاوی للفتاوی» و «بشارة الإسلام» و «الملاحم و الفتن» همه، این روایت را از کتاب «الفتن» نعیم بن حماد مروزی نقل کرده اند.
ج) نعیم بن حماد مروزی، بر اساس جستجوی نرم افزاری ما، در کتاب خود هشت روایت را در موضوع دزدی اموال حاجیان و کشتار آنها در منا آورده است که عبارتند از:
1) همین روایت مورد بحث که شهر بن حوشب می گوید به من خبر رسید که رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم فرموده است:
حدثنا الولید عن عنبسة القرشی عن سلمة بن ابی سلمة عن شهر بن حوشب قال بلغنی أن رسول الله صلى الله علیه وسلم قال یکون فی رمضان صوت وفی شوال مهمهة وفی ذی القعدة تحازب القبائل وفی ذی الحجة ینتهب الحاج وفی المحرم ینادی منادى من السماء ألا إن صفوة الله من خلقه فلان فاسمعوا له وأطیعوا.
در این روایت شهر بن حوشب می گوید: به من خبر رسید که پیامبر صلی الله علیه و سلم [و آله و سلم] فرمود: در ماه رمضان صوتی خواهد بود و در شوال فتحی ( کتب لغت: یا جنگ یا شدت گرما یا شدت باران) خواهد بود و در ذو القعده آماده ی جنگ شدن قبیله ها و در ذوالحجه حاجیان (یا اموالشان) غارت می شود و در محرم منادی از آسمان ندائی می دهد: آگاه باشید که برگزیده ی خدا از خلقش فلانی است پس سخن او را بشنوید و او را اطاعت کنید.
این روایت دارای افراد مجهولی می باشد و روایت شهر بن حوشب از رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم معلوم نیست از چه کسی بوده است. بنابراین این روایت نمی تواند مورد اعتماد باشد. علاوه بر این که در حادثه ی مورد نظر اموالی از حاجیان به سرقت برده نشده یا کسی از آنها در جنگ ربوده نشده است، بلکه کشته شدن آنها طبق گزارش های واصله بر اثر ازدحام جمعیت بخاطر سوء مدیریتی مسؤولین امر بوده است.
2) روایتی از عبدالوهاب بن بخت که گفته به من خبر رسید که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است:
قال عبد الوهاب بن بخت وبلغنی أن رسول الله صلى الله علیه وسلم قال فی رمضان آیة فی السماء کعمود ساطع وفی شوال البلاء وفی ذی القعدة الفناء وفی ذی الحجة ینتهب الحاج المحرم وما المحرم.
در این روایت با واسطه ی شخصی مجهول از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده: و در ذوالحجة حاجیان (یا اموال حاجیان) غارت می شود.
این روایت نیز علاوه بر ضعیف بودن، ربطی به ازدحام جمعیت ندارد. بلکه به طور غیر مستقیم صحبت از جنگ و غارت اموال است.
3) روایتی از ابوهریره از رسول خدا صلی الله علیه و آله:
حدثنا ابن وهب عن مسلمة بن علی عن قتادة عن سعید بن المسیب عن ابی هریرة رضى الله عنه عن النبی صلى الله علیه و سلم قال تکون آیة فی شهر رمضان ثم تظهر عصابة فی شوال ثم تکون معمعة فی ذی القعدة ثم یسلب الحاج فی ذی الحجة ثم تنتهک المحارم فی المحرم ثم یکون صوت فی صفر ثم تنازع القبائل فی شهری ربیع ثم العجب کل العجب بین جمادی و رجب ثم ناقة مقتبة خیر من دسکرة تغل مائة ألف.
در این جا علاوه بر این که ابوهریره ثقه نیست باز هم صحبت از دزدیده شدن (اموال) حاجیان است.
4) کلامی که سعید بن مسیب از قول خودش گفته نه از قول معصوم:
حدثنا الولید عن صدقة بن یزید عن قتادة عن سعید بن المسیب قال یأتی على المسلمین زمان یکون منه صوت فی رمضان و فی شوال تکون مهمهة و فی ذی القعدة تنحاز فیها القبائل إلى قبائلها و ذو الحجة ینهب فیه الحاج و المحرم و ما المحرم.
این کلام روایت نیست که بخواهیم آن را ارزیابی کنیم و باز هم دلالت این کلام بر غارت حاجیان است در ذو الحجه نه موضوعی دیگر.
5) روایتی که عمرو بن شعیب از پدرش از جدش از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده است:
حدثنا أبو یوسف المقدسی عن عبد الملک بن أبی سلیمان عن عمرو بن شعیب عن أبیه عن جده عن النبی صلى الله علیه و سلم قال یکون صوت فی رمضان و معمعة فی شوال و فی ذی القعدة تحارب القبائل و عامئذ ینتهب الحاج و تکون ملحمة عظیمة بمنى یکثر فیها القتلى و تسیل فیها الدماء و هم على عقبة الجمرة.
در این روایت علاوه بر مجهول بودن راویان، صحبت از غارت (اموال) حاجیان و جنگ عظیمی در منا است (ملحمة به معنای تکه تکه شدن گوشت) و قتل بسیاری در آن جنگ اتفاق می افتد و خون ها جاری می شود در حالی که آن ها در پشت جمره اند (یا در جمره ی عقبه اند). روشن است که این روایت جدای از سند آن، مانند روایات دیگر کاملاً با حادثه ی اخیر بی ارتباط است.
6) روایتی که حارث همدانی از ابن مسعود از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده است:
حدثنا أبو عمر عن ابن لهیعة قال حدثنی عبد الوهاب بن حسین عن محمد بن ثابت البنانی عن أبیه عن الحارث الهمدانی عن ابن مسعود رضى الله عنه عن النبی صلى الله علیه و سلم قال إذا کانت صیحة فی رمضان فإنه یکون معمعة فی شوال و تمییز القبائل فی ذی القعدة و تسفک الدماء فی ذی الحجة و المحرم و ما المحرم یقولها ثلاثا.
در این روایت نیز علاوه بر مشکل ضعف سندی، صحبت از خونریزی در ذی الحجه است و اشاره ای به حاجیان مکه ندارد.
7) کلامی که شهر بن حوشب از ابوهریره نقل کرده و سخن ابوهریره است نه سخن معصوم:
حدثنا شیخ من الکوفیین عن لیث عن شهر بن حوشب عن أبی هریرة رضى الله عنه قال فی رمضان هدة توقظ النائم و تخرج العواتق من خدورها وفی شوال مهمهة وفی ذی القعدة تمشی القبائل بعضها إلى بعض وفی ذی الحجة تهراق الدماء وفی المحرم وما المحرم یقولها ثلاثا قال وهو عند انقطاع ملک هؤلاء.
در این کلام نیز علاوه بر این که کلام خود ابوهریره است و ما روایت ابوهریره از معصوم را قبول نمی کنیم تا چه رسد به کلام خود او، صحبت از ریخته شدن خون در ذوالحجة است نه کشته شدن حاجیان در مکه.
8) کلامی که عبدالرحمن بن جبیر از خودش گفته نه از معصوم:
قال عبد الرحمن بن جبیر علامة تکون فی السماء تکون اختلاف بین الناس فإن أدرکتها فأکثر من الطعام ما استطعت قال صفوان و قال مهاجر النبال تکون فی رمضان فترمض قلوبهم و شوال یشال بینهم وفی ذی القعدة یستقعدهم وفی ذی الحجة تسفک الدماء.
در این جا نیز سخن عبدالله بن جبیر برای ما حجت نیست. دلالت کلام او نیز مانند دو روایت بالا بر خونریزی در ذوالحجة است و ارتباطی با حاجیان خانه ی خدا ندارد.
نتیجه
تمام این روایات از افرادی نقل شده اند که وثاقت آن ها برای ما مجهول یا عدم وثاقت آنها برای ما معلوم است بنابراین به هیچ وجه قابل اعتنا نیستند و علاوه بر این که هیچ کدام به طریق صحیحی از معصوم روایت نشده اند، تطبیق آنها بر قضیه ی اخیر در مسیر منا کاملاً غلط است. پیشتر هم گفتیم که در روایت مورد بحث و در بعضی از این روایات صحبت از جنگ و کشتار حجاج در منا است نه کشته شدن حجاج بخاطر ازدحام جمعیت در مسیر منا.
