ما فقط با زبانمان حرف نمی زنیم ، چشم ، ابرو و بدن ما بیشترین حرف ها را منتقل می کنند... در تحلیل وضعیت نیروهای اجتماعی و گروه های قومی-مذهبی در عربستان سعودی، رابطه میان سه عنصر نظم سیستمیک، حقوق شهروندی و عملکرد شیعیان تعیین کننده است. بدین معنا که ساختار حاکم که مبتنی بر فردسالاری و به ویژه شخص پادشاه است در شکل گیری مدل حقوق شهروندی و در تنگنا قرار گرفتن شیعیان نقش فراوانی دارد. در واقع این ویژگی ساختار دولت عربستان سعودی را می توان برگرفته از الگوی قبیله ای دانست که منجر به ایجاد رژیم سلطنتی گردیده است. در این چارچوب مهمترین ویژگی های این نظام را موارد زیر تشکیل می دهند: ذهنیت فرمانبرداری مردم و توجه اندک به حقوق سیاسی، گوناگونی هویت ها و فرهنگ های قبیله ای و تمرکز نظام تصمیم گیری سیاسی در یک یا چند قبیله.شیعیان عربستان که تقریبا 15 درصد جمعیت این کشور را تشکیل می دهند، مخالف وضع موجود هستند و از هر گونه تغییر و تحول که به نفعشان باشد حمایت می کنند. بیشتر این جمعیت در منطقه شرقیه زندگی کرده و در همانجا نیز مشغول به کارند. شرقیه استانی است که شیعیان به لحاظ جمعیتی، اکثریت غالب را تشکیل داده و از نظر اقتصادی بزرگ ترین منطقه نفتی با گسترده ترین تأسیسات پالایش نفت در عربستان است در حالی که تعداد کمی از شیعیان در دمام، مرکز استان شرقی و بزرگ ترین شهر این استان ساکن هستند، اکثر قریب به اتفاق آنها در شهرها و روستاهای بین دو واحه بزرگ قطیف و الاحساء زندگی می کنند.
شیعیان دوازده امامی علاوه بر استان شرقیه در مدینه و وادی فاطمه دارای جمعیت های بزرگی هستند و در جده و ریاض نیز گروه های کوچکی تشکیل داده اند. در حال حاضر شیعیان مدینه در قسمت های مختلف شهر سکونت دارند. تعداد شیعیان مدینه بیش از 30 هزار نفر و تعداد سادات مدینه بیش از 13 هزار نفر است.(١) بر این اساس، جمعیت شیعه مدینه به سه گروه نخاوله، سادات شیعه مدینه و بدو تقسیم می شوند.
در خصوص گروه نخاوله باید گفت که سبب نامگذاری منطقه شیعیان مدینه به نخاوله شغل آبا اجدادی آنان - پیوند زدن نخل - بوده است. اکنون نیز شغل اکثر شیعیان مدینه نگهداری از نخلستانهاست و بر اساس یک باور دیرین نخلهای مدینه تنها به دست شیعیان ثمر می‌دهد. معروفترین بخش منطقه نخاوله حسینیه شیعیان است که در میان مزرعه ای معروف به مزرعه شیخ امری محصور شده است. آیت الله محمد امری روحانی مبارز کهنسالی بود که از ابتدای عمر در مدینه سکونت داشته و به نوعی سرپرستی شیعیان این شهر را بر عهده داشت. این حسینیه از سوی مرحوم آیت‌الله عمری، پدر معنوی شیعیان عربستان و مدینه برای امام حسن مجتبی (ع) وقف شده است. علامه محمد علی العمری از 80 سال پیش باغ خرمایی منسوب به نخلستان امام حسن مجتبی در شرق مدینه خریداری و وقف حسینیه و مسجد شیعیان کرد. حسینیه یا مسجد شیعیان به عنوان پایگاه اصلی شیعیان مدینه النبی(ص) معروف است. تعداد گروه نخاوله بیشتر از گروه های دیگر است که نزدیک به شش هزار نفر هستند و این دسته نوعا رعیت و زراعت باغ¬های اطراف مدینه را اداره می‌کنند و نوعا اشخاص متدین و بی بضاعت هستند. این تعداد چند نفری بیشتر مستغنی ندارند و قسمت شهر نشین آنها نیز کسبه درجه چهار، باربر، بنا و عمله هستند. فشار حکومت به این دسته بیشتر از سائر دسته‌های دیگر شیعه است چرا که این دسته نوعاً از خواسته‌های اخلاقی حکومت سرپیچی می‌کند. نخاوله معتقدند که از نژاد غلام و کنیزان حضرت سجاد علیه السلام هستند. رسم آنها مناسب با کار معروف فلاحت مدینه است. اینها متصدی عمل تلقیح درختان خرما هستند و در مدینه معروف است که اگر غیر این طائفه تلقیح بکند درخت خرما بارور نمی‌شود.
دسته دوم از شیعیان مدینه سادات حسینی، جعفری و حسنی می‌باشند که قسمت مهم اینها در مدینه و اطراف نزدیک مدینه می‌باشند و تعداد آنها حدود دو هزار نفر می باشد. این دسته از سادات ناچار برای نماز جمعه حاضر می‌شوند، لذا مثل نخاوله مورد فشار حکومت و بغض مردمان مدینه نیستند. دسته دیگری از سادات نیز هستند که از خارج حجاز به مدینه آمده‌اند. این گروه نوعاً کاسب و امورشان از تجارت و زراعت و کسب می‌گذرد و کمتر احتیاج به کمک دارند و اسم آنها در دفتر سادات مدینه نیست و اینها نسبتاً محترم‌تر از سادات نامبرده هستند و فشار حکومت نسبت به آنها کمتر است. این گروه را حبوبی می‌گویند که نجفی و اولاد مرحوم سید عمران هستند که از سادات جلیل القدر و با کفایت ساکن مدینه منوره بوده و یگانه پناهگاه شیعه بود. دسته سوم بدو یعنی مردم صحرا نشینی‌اند که با نخاوله معاشرت کرده و شیعه شده و یا از شیعه اهل فرع که نزدیک رابغ است، آمده‌اند و در مدینه سکنی کرده‌اند. اینها نیز قریب سه هزار نفر می‌شوند و نوعا جزء رعیت‌های بیرون شهر هستند و اطراف مدینه خانواده‌هایی نیز یافت می‌شود که شیعه هستند.
نتیجه گیری
در زندگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شیعیان مدینه، نوع نگاه حکومت به این منطقه تاثیر بسزایی بر روند حیات آنان دارد. در واقع حاکمیت ساختار پادشاهی و در اقلیت بودن شیعیان عربستان به ویژه مدینه منجر به عدم توجه کافی به این منطقه شده و معیشت ساکنان نیز صرفا بر اساس محصولات طبیعی خودشان تامین می شود. این مسئله تاییدگر این است که نظم سیستمیک و نگاه هویتی حاکمیت عربستان به شیعیان مدینه منجر به نقض حقوق شهروندی و نهایتا عدم برخورداری از وضعیت مناسب اقتصادی، اجتماعی و سیاسی گردیده است.
پی نوشت:
١- کتاب " وضعیت شعیان مدینه؛ محمدعلی مهدوی راد
