غیبت حضرت ولی عصر علیه السلام همچون سکه ای دارای دو وجه است. در یک روی سکه، "امام غائب از نظر" قرار گرفته که در روایات با عبارات ویژه ای غربت و تنهایی ایشان به تصویر کشیده شده است. عباراتی همچون: اصبغ ابن نباته گوید از امیرالمومنین علی علیه اسلام شنیدم که فرمود: «صاحب این امر آواره، رانده، تک و تنها است.» امامی که در نهایت حدّ محبت و عشق به بندگان خدا قرار داشته و به هدایت آنها از خودشان حریصتر است. مقام رفیعی که جانشین پیامبری است که در شأن ایشان قرآن این چنین می فرماید: «لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُوْمِنینَ رَوُفٌ رَحیم» شخصیت بلند مرتبه ای که در لسان مبارک امام رضا علیه السلام این گونه معرفی می گردد: "الْإِمَامُ الْأَنِیسُ الرَّفِیقُ وَ الْوَالِدُ الشَّفِیقُ وَ الْأَخُ الشَّقِیقُ وَ الْأُمُّ الْبَرَّةُ بِالْوَلَدِ الصَّغِیرِ وَ مَفْزَعُ الْعِبَادِ فِی الدَّاهِیَةِ النَّآد"؛ امام انیسی بی همتا ست که آرامش وجود او همواره برقرار است، پدری مهربان است که در مسیر سعادت فرزندش از هیچ تلاشی فروگذار نمی کند، برادری همزاد است که برادر خود را جزئی از خویش می داند، مادری است مهربان نسبت به فرزند شیر خواره اش، و در نهایت پناه بندگان خدا در سختترین گرفتاری زندگی شان.
مهدی امت عجل الله تعالی فرجه الشریف که در این جایگاه رفیع قرار دارند قرنهاست که در پس پرده غیبت شاهد سختی ها و گرفتاری های شیعیان خویش است. وجود مقدسی که با قدوم مبارکش بساط سختی ها و فتنه ها و گرفتاری ها برچیده می شود و زمینه بروز استعدادهای بشری فراهم می گردد.
امام صادق علیه السلام می فرمایند: ای ابوابراهیم! او برطرف کننده اندوه از شیعیان خود است از آن پس که سختی و تنگی بسیار و گرفتاری طولانی و جور فراوان پدیدار شده باشد.
امتی تشنه اما سرگردان
در روی دیگر سکه امتی قرار دارد که خواستار رهایی از جهل و گرفتاری و شقاوت و رسیدن به مدینه فاضله ای هستند که در آن بتوانند مراتب تکامل خود را طی کنند.
عبدالله ابن ابی عقبه گوید از امیرالمومنین علی ابن ابی طالب علیه السلام شنیدم که فرمود: ای گروه شیعیان! گویا شما را می بینم که مانند شتران جولان می دهید و در جستجوی چراگاهید اما آن را نمی یابید.
مردم در عصر غیبت همچون گله چراگاه گم کرده ای هستند که سرگردان در پی آن هستند و در همین زمان امام عصر علیه السلام که قدرت و توان تشکیل حکومتی الهی در زمین را دارد تا نیاز بشریت در تمام عرصه های مادی و معنوی فراهم شود، پس پرده غیبت قرار دارد.
امام حسن عسکری علیه السلام در توصیف مردم زمان غیبت می فرمایند: یتیم تر از یتیمی که پدر از دست داده آن کسی است که که از امامش دور افتاده و قادر نیست او را بیابد و نمی داند که احکام دینش را چه سازد و از کجا تحصیل کند.
این دو روایت اشاره ای به عمق غربت و تنهایی انسانی است که از امامش دور افتاده. اما به راستی از چه روی است که غیبت حضرتش این چنین به طول انجامیده و عطش و تشنگی امت طاقت فرسا شده است.
حضرت مهدی علیه السلام در توقیع معروفشان به شیخ مفید می فرمایند: «اگر شیعیان ما که خداوند بر طاعت خویش موفقشان بدارد در وفای به عهدی که بر عهده ایشان است، یک دل و متحد اجتماع می کردند، خجستگی دیدار ما از ایشان به تاخیر نمی افتاد و سعادت دیدار ما همراه با کمال و معرفت و درستی شناخت ما زودتر به ایشان می رسید.»
در عبارات بالا صحبت از مانعی بزرگ در مسیر ظهور است که تنها و تنها از جانب امت مطرح است. در واقع در اعصار گذشته امتی سبب آغاز غیبت بوده و امروز امتی دیگر مسبب تاخیر ظهور. این هر دو دسته به یک اندازه در به تاخیر افتادن سعادت دنیوی و اخروی بشریت مقصرند. در ادامه به مواردی که به نظر می رسد از مهمترین عوامل به تاخیر افتادن ظهور است اشاره می شود:
یکم. ناآگاهی از جایگاه ولی
در عبارات ذکر شده از امام رضا علیه السلام - که بخش مختصری از حدیث مفصل ایشان در بیان مقام امامت است - شمه ای از این جایگاه رفیع به تصویر کشیده شده است که شناخت عمیق هر یک از آن مقامات کافی است تا انسانها شبانه روز در پی رسیدن به آن وجود مقدس تلاش و خودسازی و زمینه سازی کنند. بشریت امروز بسان تشنه ای می ماند که هرگز طعم گوارای آب را نچشیده و همیشه با مایعاتی جایگزین سیراب شده است. اگر تنها یکبار این انسان با طعم آب آشنا شود هرگز به هنگام تشنگی چیزی غیر از آن نخواهد پذیرفت. اگر بخواهیم انگیزه و اشتیاق لازم برای حرکت در جهت ظهور را در مردم ایجاد کنیم قدم اول شناختن و شناساندن آن وجود مقدس است.
دوم. تعلقات دنیوی
امیر مومنان علیه السلام در خطبه 113 نهج البلاغه می فرمایند:
«شما را چه شده که با به دست آوردن متاعی اندک از دنیا شادمان می گردید و از متاع بسیار آخرت که از دست می دهید اندوهناک نمی شوید. اما با از دست دادن متاعی اندک از دنیا مضطرب شده که آثار پریشانی در چهره ها آشکار می گردد. گویا این دنیا محل زندگی جاویدان شما و وسائل آن برای همیشه از آن شماست».
قطعا مسیری که در پرتو وحی پیش پای انسان قرار داده شده، سمت و سوی اخروی داشته و اگر بناست از دنیا و مافیها بهره ای برده شود، باید در مسیر هدف نهایی که همان بندگی خداوند است، باشد. آنچه در این مرحله باید مدنظر قرار گیرد مراقبت از عدم وابستگی به دنیاست.
دنیا - اعم از اموال و فرزندان و هوای نفس - به قدری خطرناک است که می تواند فردی را که عمری است در رکاب امامش بوده، از وی جدا سازد. امام علی ابن ابی طالب علیه السلام می فرمایند: «زبیر همواره با ما بود تا آنکه فرزند نامبارکش عبدالله پا به جوانی گذاشت.»
آنچه در این مقال به دنبال بیان آن بودیم مسئولیت بزرگی است که بر دوش تک تک افراد قرار دارد، تا هر یک با تقویت ایمان و عمل صالح موانع ظهور منجی موعود را برطرف سازند. مواردی که به عنوان علل غربتِ ولیّ ذکر شد به نظر جزو مهمترین آنها بوده و نه همه آنها که امید است توجه به این امور بسیاری از موانع دیگر را برطرف سازد.
پی نوشت:
1) کمال الدین و اتمام النعمه ج1ص563ح13
2) توبه 128
3) امام یگانه ی دوران، دکتر مرتی طاهری، ص202
4) کمال الدین ج2ص553ح8
5) همان ج1ص565
6) امام یگانه ی دوران؛ ص209
7) برگرقته از چیستی، چرایی و چگونگی ولایت محوری؛ دکتر عبدالله حاجی صادقی.
8) نهج البلاغه حکمت 45
