پنجمین پیشوای شیعیان را باقر العلوم لقب داده اند. امامی که از فرصت های پیش روی زمانه به خوبی استفاده کردند و شیعیان رنج کشیده و عقب مانده را به قلۀ افتخار و بلندی رساندند. در بررسی تاریخ تشیع، هنگامۀ خواندن دوران امام باقر (علیه السلام)، شوقی وصف ناشدنی وجود شیعیان را فرامی گیرد. در دوران این امام بزرگوار، شیعیان از دوران رکود و فترت خارج شده و وارد عصر شکوفایی می شوند. پیشرفتی که در دوران امام صادق (علیه السلام) به اوج می رسد. امام محمد باقر (علیه السلام)، پنجمین پیشوای شیعیان، در دوران زندگی خویش با بهره گیری مناسب از شرایط به وجود آمده، که توجه بدان نیازمند مجالی دیگر است، شیعیان را به لحاظ قدرت علمی و اجتماعی بالا برده و شرایطی مساعد را برایشان ایجاد می نمایند.
رهنمودهای آن امام همام به شیعیان در برگ برگ صفحات تاریخ شیعه جلوه گری می نماید و می تواند الگویی مناسب را برای زندگی امروز ما رقم زند. بررسی سخنان این امام بزرگوار به خوبی نشان می دهد که اگر مسلمانان بر الگوی راستینی که پیشوایان نشان داده اند زندگی و رفتار نمایند از رکود فعلی خارج شده و به رشد و تعالی گذشته دست خواهند یافت. با توجه به نزدیکی میلاد این امام عزیز، بر آن شدیم تا در این مجال به بررسی سخنان امام باقر (علیه السلام) به جابر بن یزید جعفی پرداخته و نکاتی برجسته از این کلام نورانی را یادآور شویم. باشد مسلمانان این کلمات را الگوی عمل خویش قرار داده و به جایگاه حقیقی خود در جهان دست یابند.
راهکارهایی برای پیشرفت مسلمین
جابر بن یزید جعفی یکی از صحابۀ بزرگوار امام محمد بن علی (علیهماالسلام) است. وی که همراهی نسبتاً طولانی با امام (علیه السلام) داشت همواره سعی می نمود با بهره گیری از مخازن علم باقری (علیه السلام) طریق سعادت را در پیش گیرد. در کتاب تحف العقول گزارشی از نصایح امام باقر (علیه السلام) به جناب جابر آمده است که در دنیای امروز بسیار کارآمد می باشد. در ذیل به برخی از مهمترین مواردی که در این کلام مورد توجه قرار داده شده است اشاره می گردد:
غنای نفس
یکی از اموری که امام باقر (علیه السلام) در کلام خویش به جابر مورد توجه قرار داده اند غنای نفس است: "لا فقر کفقر القلب و لا غنى کغنى النفس"؛ "و فقرى چون فقر دل نباشد، و هیچ بىنیازىاى چون بىنیازى نفس نیست". (تحف العقول، ص 286)
غنا به معنای بی نیازی است. بی نیاز از دیگران و اعتماد بر خود و توانایی های خود. از منظر امام باقر (علیه السلام) بالاترین درجۀ بی نیازی، زمانی است که فرد به غنای نفس دست یابد. یعنی به درجه ای دست یافته باشد که نفس خویش را بالاتر از آن بداند که جلب مطاع ناچیز دنیایی شود. اگر این ویژگی در مسلمانان به وجود آید به راحتی تن به ذلت و خواری نداده و برای رسیدن به بلندی ها تلاش خواهند کرد.
به عنوان مثال اگر یک دکتر به غنای نفس دست یافته باشد هرگز و هرگز میان بیماران خویش تفاوت قائل نمی شود. فقیر و ثروتمند، غریبه و آشنا نزد او یکی خواهند بود و برای نجات جان همه تلاش خواهد کرد. غنای نفس در دستگاه های اداری ریشۀ رشوه، اختلاس، فساد و ... را می خشکاند و زمینه ساز ایجاد عدالت در جامعه خواهد بود. نفسی که به نقطۀ بی نیازی رسیده باشد شأن خویش را بسی بالاتر از آن میداند که تشویق های چاپلوسانۀ اطرافیان مغرورش سازد. چنین فردی همیشه و همه جا خود را در حضور مالک مدبری می داند که ادارۀ امور در ید قدرت اوست و جز او از کسی و چیزی طلب یاری نخواهد کرد.
همت بلند
نکتۀ مهم و اساسی دیگری که در پیشرفت جوامع مسلمان اثرگذار خواهد بود بلند همتی است. امام باقر (علیه السلام) با عبارت "لا شرف کبعد الهمة"؛ "شرافتى چون بلند همتى نباشد" (تحف العقول، ص 286) این مسأله را به جابر گوشزد کرده اند.
آدمی باید بداند که در این جهان تنها با تلاش و تکاپوست که می تواند به مقاصد خویش دست یابد. همتی که توأم با توکل و توجه به قدرت لایزال الهی باشد بی شک به نتیجه می رسد. خمیدگی و کسالت انسان را از تلاش باز می دارد. در روایات اسلامی توجه بسیار به این مسأله شده است و از وظایف مسلمانان این است که با بلند همتی برای رسیدن به اهداف مادی و معنوی خویش تلاش کنند.
امام باقر (علیه السلام) در فرمایشی دیگر با لحنی بسیار تند می فرمایند: "انى لابغض الرجل یکون کسلان عن امر دنیاه فهو عن امر اخرته اکسل"؛ "من نفرت دارم از شخصی که در کار دنیایش تنبل باشد، هر که در کار دنیایش تنبل باشد، در کار آخرتش تنبل تر است". (منتخب میزان الحکمه، ص 493) مسلمان واقعی صبحگاه، با نشاط و روحیه ای شاد در محل کار خویش حاضر می شود. وظایف خویش را به بهترین نحو ممکن انجام می دهد.
در راه خدمت رسانی به مردم از هیچ تلاشی دریغ نمی کند. در هر پست و جایگاهی که باشد سعی می کند آنچه بر عهده دارد به خوبی انجام دهد. در زندگی با برنامه ریزی گام برمی دارد و برای آیندۀ خود و خانواده اش اهدافی در ذهن دارد. چنین فردی در کنار توجه به زندگی دنیایی، آخرت را نیز مدنظر قرار می دهد و برنامه های عبادی خویش را نیز به خوبی انجام می دهد. از بلند همتی است که انسان به مطلوب دست خواهد یافت و پیشرفت می کند.
نتیجه
بررسی زندگی و سخنان امام محمد باقر(علیه السلام)، الگویی بسیار مناسب برای زندگی بشر امروز است. برنامه ای برای رسیدن به سعادت و دستیابی به موفقیت های دنیوی و اخروی. اگر مسلمانان کلمات این امام همام را مدنظر قرار دهند پیشرفت کرده و به جایگاه حقیقی خود در جهان دست خواهند یافت. دو نکته از مهمترین نکاتی که در فرمایشات آن بزرگوار می توان دید توصیۀ ایشان به غنای نفس و بلند همتی است.
