قاعده اصلی در محاسبه خمس درآمدها، تعیین سال خمسی است و نحوه تعیین آن این است که اولین درآمدی را که بدست می آوریم زمان آن را مد نظر داشته باشیم تا یک سال از آن زمان بگذرد وقتی سر سال فرا رسید هر مقدار که از درآمدهای بین سال از مخارج و احتیاجات متعارفمان، اضافه بود مشمول خمس خواهد بود. یکی از مسائل مورد مبتلا راجع به مسأله خمس این است که کسانی که برای اولین بار قصد پرداخت خمس را دارند نحوه محاسبه خمس آنان چگونه است؟ در جواب باید گفت که شخصی که برای اولین بار قصد پرداخت خمس را دارد یا تازه به سن تکلیف رسیده که نحوه محاسبه این گونه افراد معمولا ساده است و از پیچیدگی خاصی برخوردار نیست و یا این که بعد از گذشت مدت طولانی وکسب مال از راه های مختلف قصد این کار را دارد که نحوه محاسبه کمی پیچیده خواهد بود! باید توجه داشت که قاعده اصلی در محاسبه خمس درآمدها، تعیین سال خمسی است و نحوه تعیین آن این است که اولین درآمدی را که بدست می آوریم زمان آن را مد نظر داشته باشیم تا یک سال از آن زمان بگذرد وقتی سر سال فرا رسید هر مقدار که از درآمدهای بین سال از مخارج و احتیاجات متعارفمان، اضافه بود مشمول خمس خواهد بود.
خمس تازه بالغ
پس بنابر این کسی که تازه به سن تکلیف رسیده باید ببیند که اولین درآمد او چه زمانی خواهد بود و آن را مبنای تعیین سال قرار دهد. البته ناگفته نماند که بسیاری از نوجوانان در زمان ما قبل از رسیدن به سن تکلیف، مالک مقداری مال و اموال می شوند که اگر بر آن اموال سال بگذرد آن اموال مشمول خمس خواهد بود اگر چه که به علت عدم بلوغ ، ادای خمس آن اموال بر آن نوجوان واجب نیست ولی خمس آن مال بر ذمه او خواهد بود یا این که آن اموال متعلق خمس خواهد بود تا این که به سن تکلیف برسد، آن وقت ادا بر او واجب می گردد.
یک سوال
حال سۆالی پیش می آید و آن این که اگر کسی نداند یا فراموش کند که اولین درآمدی که به او رسید در چه زمانی بود تا این که آن زمان را مبنای تعیین سال قرار دهد وظیفه او چیست؟!
جواب این است که آن اموالی را که یقین دارد یک سال از بدست آوردن آنها می گذرد مشمول خمس خواهند بود.
اموالی که به حرام آمیخته اند.
اما قسمت اصلی این نوشته مربوط به شخصی است که به طور مثال سالیان زیادی از زمان بلوغ او می گذرد و اموال زیادی را کسب نموده، فرض کنید از جوانی مشغول کسب و کار بوده و از مسأله خمس خبر نداشته یا اهمیت نمی داده و بعد از گذشت مدتی با اموالی که بدست آورده سرمایه گذاری کرده یا املاکی خریده و قیمت آن اموال بالا رفته و خلاصه با آن اموال تجارت کرده، زیارت رفته، انفاق فی سبیل الله نموده است یا خرجی خانواده خود را پرداخت نموده، حال اگر بخواهد ذمه اش بری شود و یقین کند که وظیفه خود را نسبت به اموال امام زمان علیه السلام انجام داده، چه کند؟!
آسان ترین راه
بهترین و مطمئن ترین و سریع ترین راه این است که به دفتر مرجع تقلید خود مراجعه نماید یا به کسی که از نظرات مرجع او راجع به خمس به خوبی مطلع باشد خصوصا اگر از طرف آن مرجع وکالت نیز داشته باشد مراجعه نماید. دلیل این توصیه، پیچیده بودن نحوه محاسبه خمس چنین اشخاصی است زیرا نمی توان با یک نوشتار چند صفحه ای نسخه او را پیچید و چنین شخصی شبیه بیماری است که برای مداوای بیماری پیچیده خود باید به دکتر متخصص مراجعه نماید و با مطالعه کتب پزشکی بعید است که مشکل وی حل شود !! و از طرفی نمی توان برای همه افراد که وضعیت های مختلفی دارند نسخه واحدی پیچید و قاعده واحدی را ارائه داد.
راه حل اجمالی
اما اگر به طور خلاصه و اجمالی بخواهیم راه حلی ارائه نماییم باید بگوییم که چنین شخصی باید موارد تعلق خمس و موارد استثنا را خوب یاد بگیرد مثلا بداند که به ارثیه و دیه و مهریه خمس تعلق نمی گیرد حتی اگر سال بر آنها بگذرد و همچنین بداند که مرجع او هدیه را مشمول خمس می داند یا نه؟ پس اموال ی که از طرق فوق به دست آمده اند مشمول خمس نخواهند بود.
و باید توجه کند هر مالی را که درآمد او بوده مثل حقوق ماهیانه یا روزانه یا سود تجارت و امثال آن، و او آن را پس انداز نموده و بعد از گذشت یک سال آن را سرمایه گذاری نموده و مثلا ملکی را خریده حتی خانه ای که مورد نیازش بوده باید خمس قیمت فعلی آن ملک را محاسبه نماید و خلاصه باید لیستی از دارای های خود تهیه بنماید و تک تک آن ها را مورد بررسی قرار دهد که از چه راهی بدست آورده ، درآمد یا ارث یا دیه؟
البته یک راه آسان و تا حدودی مطابق با احتیاط این است که یک پنجم کل ما یملک فعلی خود را به عنوان خمس بپردازد مشروط بر این که مال های سنگین و بسیار با ارزشی را به دیگران به شکل دیه یا هدیه واگذار نکرده باشد که در این صورت باید آنها را نیز در یک پنجم گیری سهیم کند!! و بعد از همه اینها برای احتیاط بیشتر با ولی خمس که مرجع تقلید است یا وکیل او مصالحه نماید! بلکه معقول ترین راه همان راه اول است که برای محاسبه مراجعه نماید.
چند نکته
-) چنین شخصی هر زمان که به محاسبه و پرداخت مبادرت ورزید همان زمان می شود ابتدای سال خمسی آینده او.
-) نباید از محاسبه به خاطر ترس از تعلق خمس فراوان فرار نمود چرا که پرداخت خمس باعث رشد و نمو اموال و عدم پرداخت آن باعث نابودی و عدم برکت آن خواهد شد.
-) اگر شخص مذکور بعد از محاسبه خمس اموال خود متوجه شد که خمس بسیار سنگینی را باید بپردازد که در این صورت با مشکلات عدیده مواجه می شود راه حلی وجود دارد به نام دستگردان که برای جزئیات بیشتر باید به دفتر مرجع خود مراجعه کند یا تماس برقرار نماید.
