سرانجام تلاش ها و رایزنی های بیش از یک سال گذشته نتیجه داد و تفاهم خوب مد نظر جمهوری اسلامی ایران با 1+5 حاصل شد. تفاهمی که متضمن حقوق ملت ایران و رفع کننده تضییقات و تحریم‌های چند سال گذشته است. ظریف و تیم‌اش توانستند پس از ماه‌ها مذاکره به تفاهمی دست یابند که ضمن به رسمیت شناخته شدن حق هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران، زمینه‌های تولید علم و بارور کردن آن در کشور را فراهم می‌کند. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان این تفاهم نه تنها می‌تواند حقوق هسته ای ایران را تامین کند، بلکه گامی در راستای جهش علمی بدون ایجاد محدودیت از سوی کشورهای غربی است. اگرچه مجموعه متضمن این راه حل‌ها در تفاهم نامه جنبه حقوقی ندارد اما مورد تایید کشورها قرار گرفته و به عنوان راهنمای مفهومی تنظیم و نگارش برنامه جامع اقدام مشترک خواهد بود. اقدامی که در چند روز آینده آغاز خواهد شد و در صورت نهایی شدن به شورای امنیت سازمان ملل متحد برای تصویب در چارچوب ماده 41 فصل هفتم منشور و رفع قطع‌نامه‌های تحریمی، ارجاع داده خواهد شد.
در این تفاهم نامه تداوم برنامه هسته‌ای ایران از جمله غنی سازی مورد تاکید قرار گرفته است. بر این اساس در چارچوب راه حل‌های موجود، هیچ یک از تاسیسات و فعالیت های مرتبط هسته ای متوقف، تعطیل و یا تعلیق نمی شود و فعالیت‌های هسته ای ایران در تمامی تاسیسات هسته‌ای از جمله نظنز، فردو، اصفهان و اراک ادامه خواهد یافت. این راه حل‌های جامع، ادامه برنامه غنی‌سازی در داخل کشور را تضمین می کند و بر این اساس جمهوری اسلامی ایران قادر خواهد بود مطابق مفاد برنامه جامع اقدام مشترک تولید صنعتی سوخت هسته‌ای خود را برای تامین سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای ادامه دهد.
این مساله همواره مورد خواست ایران بوده که به خوبی در این تفاهم نامه حاصل شده است. از سوی دیگر بر اساس راه حل به دست آمده، دوره زمانی برنامه جامع اقدام مشترک در خصوص برنامه غنی سازی ایران 10 ساله خواهد بود. در طول این مدت، تعداد بیش از5000 ماشین سانتریفیوژ در نظنز به تولید مواد غنی شده در سطح 3.67 درصد ادامه خواهند داد. ماشین های اضافه بر این تعداد و زیرساخت های مرتبط با آنها جهت جایگزینی با ماشین هایی که در طول این زمان آسیب می بینند جمع آوری و تحت نظارت آژانس نگهداری خواهد شد.
همچنین ایران قادر خواهد بود ذخایر موجود مواد غنی شده خود را برای تولید مجتمع سوخت هسته ای و یا صادرات آنها به بازارهای بین المللی در قبال خرید اورانیوم اختصاص دهد. این بخش در واقع تائید کننده توان هسته‌ای ایران در عرصه بین‌الملل و عاملی برای وارد شدن ایران در بازار خرید و فروش مواد هسته‌ای است که در کنار سایز توانمندی های ایران می‌تواند زمینه پیشرفت و توسعه علمی و اقتصادی کشور را فراهم آورد. همچنین براساس راه حل های به دست آمده ایران برنامه تحقیق و توسعه خود را بر روی ماشین های پیشرفته ادامه خواهد داد و مراحل آغاز و تکمیل فرایند تحقیق و توسعه سانتریفیوژهای IR-4، IR-5، IR-6 و IR-8 را در طول دوره زمانی 10 ساله برنامه جامع اقدام مشترک ادامه خواهد داد. این بخش جزء موارد اختلافی بوده که بحث های کارشناسی زیادی بر روی آن انجام شد اما نهایتا طرف مقابل بر بسط این تحقیقات صحه گذاشت.
نکته موفقیت آمیز دیگر بحث فردو بوده که خوشبختانه می تواند به فعالیت خود ادامه دهد. بر اساس این تفاهم نامه تاسیسات هسته ای فردو به مرکز تحقیقات هسته ای و فیزیک پیشرفته تبدیل خواهد شد. بیش از 1000 ماشین سانتریفیوژ و تمامی زیرساخت آنها در فردو حفظ و نگهداری خواهند شد که از این میان دو آبشار سانتریفیوژ در چرخش خواهند بود. همچنین نیمی از تاسیسات فردو با همکاری برخی از کشورهای 1+5 به انجام تحقیقات پیشرفته هسته ای و تولید ایزوتوپ های پایدار که مصارف مهمی در صنعت، کشاورزی و پزشکی دارد، اختصاص پیدا می کند. شاید عده ای این مساله را مورد نقد قرار دهند که چرا این تاسیسات برای تحقیقات فیزیکی مورد استفاده قرار می گیرد؟ در جواب این عده باید گفت که هدف جمهوری اسلامی ایران از ایجاد این تاسیسات نه بحث تولید بمب هسته ای بلکه تولید سوخت مورد نیاز نیروگاه هایش می باشد. از این رو اگر محدودیتی برای ایران در این زمینه وجود نداشته باشد، جمهوری اسلامی ایران نیازی به تولید سوخت با غنای بالا را ندارد. نکته دیگر مورد توچه در این تفاهم نامه که موفقیتی برای ایران است، حفظ نیروگاه آب سنگین اراک است.
این نیروگاه به هیچ وجه مورد تائید غرب نبود و هواره 1+5 بر برچیده شدن آن تاکید داشتند اما این بار نه تنها راکتور تحقیقاتی اراک آب سنگین باقی خواهد ماند بلکه با انجام بازطراحی، ارتقاء یافته و روزآمد خواهد شد. در باز طراحی راکتور ضمن کاهش میزان تولیدی پلوتونیوم، کارآیی راکتور اراک به میزان قابل توجهی افزایش پیدا خواهد کرد. بازطراحی راکتور اراک در چارچوب یک برنامه زمان بندی مشخص و در قالب یک پروژه بین المللی مشترک تحت مدیریت ایران آغاز و پس از آن بلافاصله ساخت آن شروع و در چارچوب یک برنامه زمان بندی تکمیل خواهد شد.
تولید سوخت رآکتور اراک و اعطای گواهی بین المللی سوخت راکتور از جمله موارد این همکاریهای بین المللی خواهد بود. از طرف دیگر، کارخانه تولید آب سنگین نیز مانند قبل به کار خود ادامه خواهد داد. جمهوری اسلامی ایران همچنین تصمیم گرفته است که پروتکل الحاقی را به صورت داوطلبانه اجرا کند. ایران در جهت شفافیت و اعتماد سازی به صورت داوطلبانه پروتکل الحاقی را به صورت موقت اجرا نموده و در ادامه فرآیند تصویب این پروتکل طبق یک جدول زمانی در چارچوب اختیارات رییس‌جمهور و مجلس شورای اسلامی به تصویب خواهد رسید. این امر، امری خارق العاده نیست و قبلا نیز از سوی ایران به صورت داوطلبانه اجرا شده و با نظر مجلس و دولت به حالت تعلیق در آمد. اما مهمترین موضوع در این زمینه رفع تحریم هایی است که سال هاست فشارهایی را به ملت و دولت ایران وارد کرده است.
براساس راه حل های بدست آمده، پس از اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک، تمامی قطعنامه های شورای امنیت لغو خواهد شد و همه تحریم‌های اقتصادی و مالی چندجانبه اروپا و یکجانبه امریکا از جمله تحریم های مالی، بانکی، بیمه، سرمایه گذاری و تمامی خدمات مرتبط با آنها در حوزه های مختلف از جمله نفت، گاز، پتروشیمی وخودرو سازی فورا لغو خواهند شد. همچنین تحریم ها علیه اشخاص حقیقی و حقوقی، سازمان ها، نهادهای دولتی و خصوصی تحت تحریم های مرتبط هسته ای ایران از جمله؛ بانک مرکزی، سایر موسسات مالی و بانکی، سوئیفت، کشتیرانی و هواپیمایی جمهوری اسلامی، کشتیرانی نفت به‌طور همه‌جانبه فورا برداشته خواهند شد. همچنین کشورهای عضو گروه 1+5 متعهد هستند از وضع تحریم های جدید در موضوع هسته ای خودداری نمایند.
این موضوع اختلافی محور بسیاری از بحثهای دو جانبه و چند جانبه با 1+5 بوده که بحمدالله به نفع ایران پایان یافت. توفیق دیگر حاصل شده برای ایران همکاری های بین المللی هسته ای با جمهوری اسلامی ایران از جمله با اعضای1+5 در حوزه ساخت نیروگاه های هسته ای، راکتور تحقیقاتی، گداخت هسته ای، ایزوتوپ های پایدار، ایمنی هسته ای، پزشکی و کشاورزی هسته ای و ... است که امکان آن فراهم شده و قابلیت ارتقاء نیز دارد. بر اساس برنامه جامع اقدام مشترک، دسترسی ایران به بازار جهانی، عرصه های تجاری، مالی، دانش فنی و انرژی نیز فراهم خواهد شد.
بر اساس توافق ایران و 1+5 با پایان یافتن این مرحله از مذاکرات، تدوین پیش نویس برنامه جامع اقدام مشترک تا بازه زمانی 10 تیر در آینده نزدیک آغاز خواهد شد. با نهایی شدن متن، برنامه جامع اقدام مشترک در قالب قطعنامه ای در شورای امنیت سازمان ملل متحد مورد تایید قرار خواهد گرفت.
جهت لازم الاجرا شدن برنامه جامع اقدام مشترک برای تمامی کشورهای عضو سازمان ملل متحد، این قطعنامه همچون قطعنامه هایی که علیه ایران تصویب شده بودند، تحت ماده 41 فصل هفتم منشور ملل متحد تصویب خواهد شد تا بتواند قطعنامه های قبلی را لغو کند. طرف های برنامه جامع اقدام مشترک پس از تصویب قطعنامه شورای امنیت، به یک دوره زمانی آماده سازی برای اجرای برنامه جامع اقدام مشترک نیاز خواهند داشت.
پس از طی مرحله آماده سازی و همزمان با شروع به اجرای اقدامات هسته ای از سوی ایران در یک روز تعیین شده لغو تمامی تحریم ها به طور خودکار به اجراء در خواهد آمد. در چارچوب راه حل های به دست آمده ؛ برای بازگشت پذیری متقابل تعهدات مندرج در برنامه جامع اقدام مشترک در صورت نقض تعهدات از سوی هر یک از طرف ها سازو کار لازم پیش بینی شده است. در مجموع این تفاهم نامه فصل جدید دیگری در فعالیت های هسته ای ایران می گشاید و این بار بدون هیچ مزاحمت و محدودیتی در چارچوب در نظر گرفته شده این فعالیت ها ادامه می یابد و از سوی دیگر تحریم های ظالمانه علیه ملت ایران لغو شده و زمینه های توسعه اقتصادی در کشور را فراهم می کند.
امروز جمهوری اسلامی ایران به عنوان بازیگر اصلی در صحنه منطقه، باید بتواند با فراغ بال به بسط و توسعه سیاست هایش در منطقه بی اندیشد و امروز غرب نیز به این نتیجه رسیده است که بدون حضور ایران، نخواهد توانست خاورمیانه ای آرام را تجربه کند، از این رو ضمن تمکین به این تفاهم نامه، خواستار برقراری آرامش در منطقه برای تامین منافع خود است.
