از آنجا که قرآن برنامه سعادت و راهنمای مسیر بندگی انسان ها می باشد، ضمن اینکه چگونگی حرکت کردن در شاهراه عبودیت را به انسانها می آموزد، موانع و مشکلاتی را که ممکن است بر سر راه آنها قرار بگیرد را نیز، بیان نموده و نسبت به آنها هشدار داده است. از جمله هشدارهای بسیار مهمی که خداوند در قرآن مردم را به آن توجه داده است، آیه 30 سوره ملک است که در آن خداوند انسان ها را نسبت به نعمت برخورداری از امام توجه داده و به آنها هشدار می دهد که در صورت قدرنشناسی آنها این نعمت از ایشان سلب خواهد شد. خداوند متعال می فرماید: «قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماوُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ» کلمه "غور" به معناى فرو رفتن آب در زمین است، و کلمه" معین" به معناى آب جارى در روى زمین است. و معناى آیه این است که: مرا خبر دهید اگر آب شما به زمین فرو رود، و روى زمین آبى نماند، چه کسى است که در روى زمین برایتان آب جارى فراهم سازد؟
در واقع این آیه به یکی از مصادیق رحمت عام خداوند و نعمتی که بسیاری از مردم از آن غافلند، اشاره می کند. قطعا همه ی ما تشنگی را درک کرده ایم، خصوصا در ایام ماه مبارک رمضان سالهای اخیر که چند سالیست مقارن با فصل گرما شده است. اگر خوب تامل کنیم تشنگی مراحل متعددی دارد. شاید در ابتدا به دلیل وجود ذخایر آب در بدن تشنگی قابل تحمل باشد، اما بعد از اینکه آب ذخیره تمام شد کم کم بدن بیحال می شود و در اثر تشنگی زیاد دهان حالت چسبندگی پیدا کرده و در صورت استمرار این حالت و عدم رسیدن آب به بدن، بدن استقامت خود را از دست داده و این حالت کم کم منجر به مرگ انسان می شود.
حقیقت نعمت حیاتبخش آب
ممکن است پرسیده شود این آیه اشاره به نعمت حیات بخش آب دارد و سخنی از امام به میان نیاورده تا آن را هشدار برای مسئله ی امامت تلقی کنیم؟
در پاسخ باید گفت: با توجه به اینکه مفسرین واقعی قرآن، اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام هستند و از آنجا که قرآن دارای هفتاد بطن می باشد و نیز دارای آیات مطلق و مقید، محکم و متشابه، کلی و جزیی می باشد، که ما به تنهایی قادر به فهم دقیق آن نیستیم، لازم است برای فهم بهتر آیات قرآن گوش جان بسپریم به بیان معصومین علیهم السلام تا بدانیم منظور و مقصود اصلی آیات خداوند حکیم چیست.
در روایاتى که از اهل بیت علیهم السلام به ما رسیده است، این آیه به ظهور حضرت مهدى علیه السلام و عدل جهانگستر او تفسیر شده است، از جمله در حدیثى از امام باقر علیه السلام در تفسیر این آیه مىخوانیم:
« این آیه در باره امامى نازل شده است که قیام به عدل الهى مىکند؛ مىگوید: اگر امام شما پنهان گردد، و نمىدانید کجاست؟ چه کسى براى شما امامى مىفرستد که اخبار آسمانها و زمین، و حلال و حرام خدا را براى شما شرح دهد.» سپس فرمود: « به خدا سوگند تاویل این آیه نیامده و سرانجام خواهد آمد.»
از امام هفتم علیه السلام پرسیده شد: « تاویل قول خداوند عزّ و جلّ چیست که فرمود: «قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماوُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ» امام فرمودند: هنگامی که امامتان را از دست دادید و او را ندیدید پس در آن هنگام چه خواهید کرد.»
از امام علی بن موسی الرضا علیه السلام پرسیدند: « منظور از این آیه چیست «قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماوُکُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِماءٍ مَعِینٍ» فرمودند: ائمه ابواب خدایند منظور از آب خوشگوار این است که چه کس می تواند علم امام را برای شما بیاورد.»
بنابر این اگرچه تفسیر ظاهری آیه مربوط به آب جارى است که مایه حیات موجودات زنده است، ولیکن باطن آیه مربوط به وجود امام و علم و عدالت جهانگستر او است که آن نیز مایه حیات جامعه انسانى است.
به عبارت دیگر آیات قرآن معانى متعدد، و ظاهر و باطن دارد، ولى پى بردن به بطون آیات جز براى پیامبر و امام معصوم ممکن نیست و هیچکس حق ندارد چیزى به عنوان باطن آیه از پیش خود مطرح کند.
حیات مادی و معنوی در سایه وجود امام
در اینجا جای طرح این سوال پیش می آید که چرا امام به آب گوارا تشبیه شده است؟ قطعا دلیل محکمی برای این امر وجود دارد.
در پاسخ باید گفت: این تشبیه به علت نقاط مشترکی است که بین امام و آب حیات وجود دارد و آن اینکه: در این آیه امام به آب گوارا و جاری تشبیه شده است، بدین معنا که امام مایه ی حیات موجودات است و زندگی موجودات وابسته به اوست چنان که در روایات می خوانیم: «اگر زمین بدون امام شود دگرگون خواهد شد.»[4] و همه چیز با ظهور امام زنده می گردد و حیات تازه و نیکویی را آغاز می کند چنانکه خداوند متعال می فرماید: « وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ أَ فَلا یُوْمِنُونَ »
در واقع اگر به دنیای بدون آب بیندیشیم، و از خود بپرسیم که حال ما چگونه خواهد بود اگر آب که مایه حیات است به طور کلی در زمین فرو رود و آیا می توان بدون آب به زندگی ادامه داد؟ بی درنگ تصدیق خواهیم کرد که حتی اگر تمام امکانات برای ما فراهم باشد؛ باز هم بدون آب زندگی میسر نیست و بی تردید همه ما محکوم به مرگ حتمی هستیم.
آنچه آب برای انسان ها به ارمغان می آورد، حیات مادی است. در حالی که اساس این حیات مادی هم، به واسطه ی وجود امام برای انسان ها مهیا می شود. چنانکه در زیارت جامعه کبیره می خوانیم: « وَبِکُم یُنَزِّلُ الغَیثَ وَ بِکُم یُمسِکُ السَّماءَ أن تَقَعَ عَلَی الأرضِ الّا بِاذنِهِ : خداوند به سبب وجود شما نازل کند باران را و به سبب وجود شما نگه داشته آسمان را از اینکه بیفتد بر روی زمین مگر به اجازه ی او»
علاوه بر حیات مادی، امام حیات معنوی را نیز که اهمیت آن بسیار بیشتر از حیات مادی، می باشد برای انسانها به ارمغان می آورد. زیرا خداوند همه چیز را مسخّر انسان قرار داد تا او به هدف خلقت که همان تقرب به ساحت مقدس الهی است برسد و چنین تقربی، جز در سایه ی هدایتهای امام و اطاعت از او محقق نمی شود.
در فراز دیگری از زیارت جامعه کبیره خطاب به ائمه معصومین علیهم السلام، اعلام می کنیم که ما از هر جهت مطیع شما و تسلیم اوامرتان هستیم تا زمانی که خداوند زنده گرداند دینش را به وسیله ی شما: « حَتَّی یُحیِیَ اللهُ تَعالَی دینَهُ بِکُم» و آن زمانی است که امام عصر علیه آلاف التحیة و السلام، ظهور می کند و حکومت عدالت گسترش را بنیان می نهد. بنابر این وجود امام سبب کسب حیات معنوی جاویدانی به نام حیات طیبه برای انسانها می باشد.
روح بی جان را با آب حیات، سیراب کن.
اینجا سوال دیگری مطرح می شود و آن این است که واقعا اگر آب مورد استفاده ی ما از دسترس خارج گردد، ما چه می کنیم؟ آیا دست روی دست گذاشته و منتظر مرگمان می نشینیم؟
قطعا پی گیری و تلاش برای برقراری دوباره جریان آب تا آنجا ادامه پیدا خواهد کرد که منجر به برگزاری کنفرانس ها و نشستهای اضطراری و فوق العاده برای رسیدن به نتیجه ی مطلوب گردد. این در حالیست که ما سالهاست در بحران عدم حضور امام به سر می بریم ولیکن به دلیل عدم درک تشنگی روحمان برای ظاهر ساختن او آن چنان که شایسته است کاری نکرده ایم! سالهاست که تشنه ایم، سالهاست که روح بی آب و بی رمق خود را فراموش کرده ایم، سالهاست که به زندگی تلخ دوران غیبت عادت کرده ایم و چون مواهب دوران حضور را نچشیده ایم برای آن دلتنگ و بی قرار نیستیم! سزاوار است از خود بپرسیم چرا برای ظاهر ساختن ماء معین و امام هستی بخش، بی تاب نمی شویم؟
مگر نه این است که تشنگی در اعماق جان ما نفوذ کرده است؟ باید کاری کنیم تا تشنگی وجودی خود را درک کنیم و نیاز شدید خود به سرچشمه ی هستی را متوجه شویم، آن گاه می توانیم به خود نوید ظهور نزدیک حضرت را بدهیم. زیرا کسی که درد را در دورن خود احساس کند، به دنبال درمان نیز خواهد گشت.
قدرشناسیِ نعمتی عظیم
امامان علیهم السلام بُعدى ژرف به این آیه داده و ماء معین را به امام حق تأویل کردهاند، و گفتهاند که او آب است بدان سبب که حامل رسالت خدا و راهنمایى براى مردم است، مگر آب عصب زندگى و ستون آن نیست؟ امام نیز چنین است، از آن روى که با بصیرتهاى وحى و با هدایت به حق، پیروان خویش را در حیات خود زنده نگاه مىدارد. این آیه انسانها را از تبعات قدر نشناسی بر حذر می دارد و نیز خطاب به منتظران بیان می دارد که همانطور که بدون آب نمی توانند به حیات مادی خود ادامه دهند و در صورت نبود آن برای به دست آوردنش از هیچ گونه تلاشی دست بر نخواهند داشت، برای رسیدن به رشد و تعالی و کمال و نیز سیراب ساختن روح و جانشان توسط امام از هیچ تلاشی دریغ نکرده و با مهیا ساختن زمینه های ظهورش، او را به میان خود برگردانند.
پی نوشت:
1. کمال الدین ج 1 ص 326.
2. کمال الدین ج2 ص360.
3. امام حجة ابن الحسن صاحب الزمان علیه السلام، ص 57.
4. الکافی ج۱، ص۱۷۹، ح۱۰ .
5. انبیاء ، 30 .
6. زیارت جامعه کبیره .
