علم آموزی از جمله توصیه های موکد دین شریف اسلام است و این مساله تا جایی در دین ما حائز اهمیت است که شاید بیشترین حجم روایات ما در خصوص این موضوع و مقام و رتبه ی اهل علم است. قرآن کریم نیز به صراحت مسلمین را به فراگیری علم ترغیب و تشویق می نماید. امّا سوال اینجاست که چه علمی؟! ما باید در جستجوی چه علمی کوشش نماییم که به دستور الهی و اسلامی و وظیفه ی خویش عمل کرده باشیم؟! مقصود از «علم» و معرفت در روایات ما چیست؟!
از گهواره تا گور!
این حدیث نورانی رسول اکرم(صلی الله علیه و اله و سلم) را از همان کودکی به ما یاد داده اند که: «اطلبوا العلم من المهد الی اللحد؛ علم را از گهواره تا گور طلب نمایید.» براستی اگر آدمی در سنوات مختلف حیات خویش این حدیث شریف را ملاک معیار قرار دهد بایستی همه ی عمر در کسب علم و دانش بکوشد و تنها وقتی که در قبر قرار گرفت دست از این کوشش بر دارد!
از همه جا حتی از چین!
از سوی دیگر براساس روایات اسلامی طلب دانش و علم از هر کجای عالم که باشد بایستی انجام شود و در راه رسیدن بدان کوشید! در روزگار بعثت پیامبر اعظم (صلی الله علیه واله وسلم) که چین یا همان صین دورترین تمدّن به مسلمانان بود، پیامبر والا (صلی الله علیه و اله و سلم) مسلمانان را به طلب دانش و کوشش در راه علم حتی تا دورترین مکان ها مثل چین ترغیب فرمودند. بنابراین ابعاد زمانی و مکانی طلب دانش محدودیتی در اسلام ندارند و بایستی همه ی عمر و در همه ی عالم به دنبال کسب علم و دانش بود!
چه علمی بیاموزیم؟!
حال که ابعاد زمانی و مکانی طلب علم محدودیتی در اسلام ندارند، باید دید محتوای علم از دیدگاه اسلام و معارف اهل بیت (علیه السلام) چیست؟ به بیان دیگر چه بیاموزیم؟! آیا هر آنچه دیگران به عنوان دانستنی می دانند باید در طلب آن کوشید؟ یا آن که مرزهایی وجود دارد؟! در این رابطه نقل است که رسول اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) وارد مسجد شدند و دیدند جمع کثیری در اطراف یک نفر حلقه زده اند. حضرت پرسیدند: او کیست؟ اصحاب پاسخ دادند: علّامه (یعنی بسیار دان).
حضرت فرمودند: او چه چیزی می داند و علمش چیست؟ اصحاب گفتند: علم انصاب عرب می داند. (یعنی نسبت ها را در میان قبایل عرب می شناسد.) حضرت فرمودند: او صاحب علمی است که دانستن آن برای صاحبش سودی ندارد و ندانستن آن برای کسی که نمی داند ضرری نخواهد داشت! اصحاب پرسیدند: یا رسول الله! علم سودمند و نافع کدام است؟ حضرت فرمودند: آیات محکم و احکام و سنن.» توجه در مضمون بیان شریف رسول اکرم(صلی الله علیه واله وسلم) نشان می دهد که مسلمان بایستی به دنبال علم نافع باشد. که این علم نافع به فرموده حضرت سه چیز است. مفسران در توضیح این روایت و این سه جزء علم نافع گفته اند که مقصود از آیات محکم مباحث اعتقادی و مقصود از احکام ، واجبات و محرمات شرعی و مقصود از سنن، آداب و دستورات نبوی است که مجموعه این ها علم نافع و سودمندی را برای انسان به ارمغان می آورد که خیر دنیا و سعادت آخرت را برایش به دنبال دارد.
از اعتقاد شروع می شود... .
بنابراین یک مسلمان در نخستین گام برای کسب علم بایستی به دنبال تحکیم اصول اعتقادی خویش برود. و در همه جای عالم و در تمام مدت عمر بدان اشتغال یابد! اصول اعتقادی یعنی توحید، نبوت، معاد و امامت و عدل که پایه های اعتقاد انسان را شکل می دهند و با مبانی عقلی تحکیم می گردند.
نفع هدایتی!
در روایت شریفی از امیرالمومنین علی(علیه السلام) آمده است که: إن هذا العلم ثمن نفسک فما یزید من علمک و أدب یزید فی تمنک...؛ به درستی که این علم بهای نفس توست و هر اندازه که در علم و ادبت افزوده شود به ارزش و بهای تو اضافه می گردد. و در ادامه می فرمایند: فانّ بالعلم تهدی الی ربّک ...؛ چرا که با این علم به سوی پروردگارت هدایت می شوی.
بنابراین مشخصه ی بارز و مهم علم از دیدگاه معارف اسلامی نافع بودن آن در جهت هدایت به سوی پروردگار است یعنی اسلام مسلمانان را ترغیب به علمی می کند که برایشان نفع داشته باشد و مقصود از نفع هم هدایت به سوی پروردگار عالمیان است!
اسلام دین کاملی است و مسلمانان را به سوی سعادتی ابدی هدایت می کند. پس علمی هم که از آن ها می خواهد و ایشان را بدان ترغیب و تشویق می نماید، علمی است که انسان را به سوی سعادتمندی ابدی اش رهنمون گرداند. در روایت شریفی از امیرالمومنین علی(علیه السلام) تقسیم بندی جامعی برای معارف آمده است که در آن علوم و معارف مورد تأیید اسلام مطرح می گردد.
مرزهای علم آموزی!
حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: همه معارفی که بدان بپردازی چهار دسته اند که عبارتند از: معرفه الله یعنی خداشناسی و دیگر أن تعرف ما صنع بک یعنی بدانی آنچه را که بوسیله ی تو ساخته شد یعنی خودشناسی و دیگر آن که أن تعرف ما أراد منک یعنی آنچه را که از تو می خواهند بیاموزی و آخر آنکه أن تعرف ما یخرج من دینک یعنی آنچه که تو را از دینت خارج می سازد بشناسی.
براساس بیان نورانی مولای متقیّان علم نافعی که انسان را به سوی خدا هدایت می نماید خدا شناسی و خود شناسی و هم چنین امر و نهی های شرعی و دینی، است و غیر از اینها سایر علوم شایستگی آن را ندارند که مسلمان به سوی طلب و کسب آن ها کوشش نماید! بنابراین تأکید اسلام بر روی علم آموزی، ترغیب مسلمانان به سوی علومی است که نفع هدایتی برای ایشان داشته باشد و بتوان دنیای آن ها را در پرتو توجه به آخرت آباد سازد.
سخن پایانی ...
براساس آموزه های دینی علم آموزی بسیار مورد تأکید اسلام است امّا مقصود هر علمی نیست بلکه علومی که راهگشای راه هدایت انسان به سوی پروردگار باشند که در این صورت نافع بوده و بایستی همه ی عمر در همه جا عالم به دنبال آن ها بود!
البته باید توجه نمود که مقصود از بیانات نورانی اهل بیت(علیهم السلام) آن نیست که انسان به دنبال بسیاری از علوم روز دنیا نرود بلکه بایستی علوم را در خدمت خویش گرفته و برای سعادتمندی انسان مسلمان از آن ها بهره برد. به طوری که علومی که از بلا د کفر نیز بدست مسلمین می رسند می توانند راه های هدایت او به سوی پروردگار را باز کنند!
و تو خود حدیث مفصّل بخوان از این مجمل
