آیـیـن مـقـدّس اسـلام کـه بـرنـامه اى جامع براى سعادت بشر در دنیا و آخرت است و همه ابعاد و نـیـازمندی هاى فردى و اجتماعى، جسمى و روحى او را مورد توجّه دقیق قرار داده ، در مورد همسایه دارى نیز گفتنی هاى سودمند، فراوان دارد. پیامبر بزرگوار اسلام کیفیّت رفتار همسایگان با یکدیگر را در تأمین سعادت و آسایش انسان‌ها مۆثّر مى‌دانست و به یارانش توصیه مى‌کرد تا در جایى مسکن گزینند که بتوانند از نعمت وجود همسایگان شایسته‌ترى برخوردار شوند. وقتى یکى از اصحاب از ایشان پرسید: اى رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! تصمیم دارم خانه‌اى بخرم، به نظر شما کدام محلّه را انتخاب کنم؟ حضرت بدون آن که محلّه خاصّى را به او پیشنهاد کند، فرمود : الْجَوارُ ثُمَّ الدَّارُ، الرَّفیقُ ثُمَّ السَّفَرُ؛نخست همسایه سپس خانه، نخست رفیق آنگاه سفر.
همسایه‌دارى نیکو
برخی از رازهای همسایه داری نیکو در نگاه بزرگان اسلام از این قرار است:
1.احترام به همسایه: گرامى‌داشتن و احترام‌نمودن همسایه نیز از سفارش‌هاى اکید اسلام است. رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: حُرْمَةُ الْجارِ عَلَى الْإِنْسانِ کَحُرْمَةِ أُمِّهِ؛ احترام همسایه، مانند احترام مادر بر انسان لازم است.
2.آزار نرسانیدن به همسایه: آزار رساندن به دیگران (اعمّ از همسایه‌ها و غیر آنان و حتَّى آزار رساندن به حیوانات) از امورى است که قبل از هر چیز با فطرت آدمى ناسازگار است و هیچ عقل سلیمى آن را نمى‌پسندد. به رسول خدا صلى الله علیه و آله عرض شد: فلان زن، روزها روزه مى‌گیرد و شب‌ها به نماز مى‌ایستد و صدقه مى‌دهد، ولى همسایه خود را نیز با زبانش مى‌آزارد.
حضرت فرمود: لا خَیْرَ فیها، هِىَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ خیرى در او نیست، او اهل آتش است. امام صادق علیه السلام نیز آزاردهنده به همسایه را از رحمت خدا دور مى‌داند: مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أذى جارَهُ ؛ از رحمت خداى دور است! از رحمت خداى دور است آن که همسایه‌اش را بیازارد. اسلام نه تنها پیروان خود را از همسایه‌آزارى بازداشته، بلکه براى همسایه‌آزار، ارج و حرمتى قائل نشده و دستور داده با وى برخورد کنید و او را بیدار کنید.
3.صبر بر آزار همسایه: وقتی گروهى با هم در یک محیط زندگى مى‌کنند، ممکن است بى‌مبالاتى و کم‌توجّهى بعضى به آداب اسلامى سبب سلب آسایش دیگران گردد و موجب آزردگى آنان شود و این خود زمینه‌ساز کدورت‌ها و نزاع‌هاى بعدى شود. در این صورت شایسته است، طرفى که مورد کم‌لطفى همسایه خود واقع شده، تا مى‌تواند آزار همسایه را براى رضاى خدا تحمّل کند و چنانچه ناچار به نشان‌دادن واکنش شد، با رویى گشاده و زبانى نرم به وى تذکّر دهد، به طورى که این تذکّر موجب اصلاح وى شده و در ضمن، رنجش خاطر او را هم در پى نداشته باشد. امام کاظم علیه السلام در این باره فرمود: لَیْسَ حُسْنُ الْجَوارِ کَفَّ الْأَذى وَ لکِنَّ حُسْنَ الْجَوارِ الصَّبْرُ عَلَى الْاذى همسایه‌دارى نیکو به آزار نرساندن نیست، بلکه همسایه‌دارى نیکو در صبر بر آزار همسایه است.
4. مَحرَم اسرار: زیستن طولانى افراد در یک محلّ، به تدریج موجب مى‌شود که، همسایگان بر اسرار زندگى یکدیگر آگاه شوند. این در حالى است که علنى ساختن اسرار مردم و فاش کردن عیوب آنان در نزد این و آن کار نادرستى است و مۆمن نباید در کار دیگران تجسّس کند و دنبال یافتن عیب آنان باشد و اگر بر حسب اتّفاق بر رازى آگاه شد، باید آن را مخفى دارد و مصداق این مثل این که: «خدا مى‌بیند و مى‌پوشد، همسایه ندیده مى‌خروشد» نباشد. از این رو، امام سجاد علیه السلام، یکى از حقوق همسایگان را بر یکدیگر، رازدارى دانسته و مى‌فرماید: (فَإِنْ عَلِمْتَ عَلَیْهِ سُوءً، سَتَرْتَهُ عَلَیْهِ) چنانچه بر عیب همسایه‌ات آگاه شدى، باید آن را مخفى دارى.
حق همسایه
روزى رسول خدا صلى الله علیه و آله از یاران خود پرسید: «آیا مى‌دانید حق همسایه چیست؟» حاضران پاسخ منفى دادند. آن حضرت فرمود: حق همسایه آن است که اگر در کارى از شما درخواست کمک کرد به او کمک نمایید، اگر وام خواست به او بپردازید، هرگاه تهى‌دست شد از او دستگیرى کنید، چنانچه خیرى به او رسید به او تبریک بگویید، هنگام بیمارى به عیادتش بروید، در مصیبت‌ها به او تسلیت بگویید، اگر مُرد در تشییع جنازه‌اش حاضر شوید، بر ارتفاع خانه خود بدون موافقت او نیفزایید تا مانع وزش نسیم و جریان هوا نشود، هرگاه میوه‌اى خریدید، مقدارى به او هدیه کنید و اگر مایل به این کار نبودید، آن را مخفیانه به منزل ببرید و دقّت کنید که فرزندتان آن را از خانه بیرون نبرد که فرزند او ببیند و به خاطر آن بهانه‌گیرى کند و با بوى غذاى مطبوع خود او را میازارید، مگر آن که مقدارى برایش بفرستید.
آثار رعایت حقوق همسایه
رفتار نیک همسایگان با یکدیگر مى‌تواند، سرچشمه برکات فراوانى باشد. حال به برخی از آن اشاره می نماییم :
1. آبادسازی شهرها و طول عمر: تقویت روحیّه همکارى و تعاون در جهت پاکیزه و آباد نگه‌داشتن محیط زندگى یکى از این برکات است که خود آرامش روانى و طول عمر انسان را در پى دارد.
امام صادق علیه السلام در این باره فرمود: حُسْنُ الْجَوارِ یُعَمِّرُ الدِّیارَ وَ یَزیدُ فِى الْأَعْمارِ همسایه‌دارى نیکو، شهرها را آباد و عمرها را طولانى مى‌کند. در جاى دیگر خوش‌رفتارى با همسایه را موجب ازدیاد روزى دانسته، مى‌فرماید: حُسْنُ الْجَوارِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ همسایه‌دارى نیکو، روزى را زیاد مى‌کند.
2. آمرزش گناهان: آمرزش گناهان نیز پاداشى است که خداوند به کسانى مى‌دهد که همسایه از آنان راضى باشد. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: مَنْ ماتَ وَ لَهُ جیرانٌ ثَلاثَةٌ کُلُّهُمْ راضُونَ عَنْهُ غُفِرَلَهُ هر کس بمیرد، در حالى که سه همسایه داشته باشد و همگى از او راضى باشند، آمرزیده مى‌شود.
بى‌توجّهى به حقوق همسایه
غفلت از حال همسایگان و بى‌توجّهى به حقوق آنان از امورى است که در اسلام مورد نکوهش قرار گرفته و از آن به زشتى یاد شده است. پیامبر بزرگوار اسلام، کسى را که خود، سیر بخوابد و همسایه‌اش گرسنه باشد، مۆمن نمى‌داند: ما أمَنَ بى مَنْ باتَ شَبْعانَ وَ جارُهُ جائِعٌ به من ایمان نیاورده، کسى که با شکم سیر بخوابد، در حالى که همسایه‌اش گرسنه باشد.
همچنین از امام صادق علیه السلام نقل شده که پس از جدایى حضرت یعقوب از فرزندش یوسف، فرزند دیگرش «بنیامین» نیز از وى جدا شد. این پیامبر بزرگ، روزى در حال مناجات به درگاه خداوند عرض کرد: بار الها! دورى از یوسف و نابینایى، مرا کم بود که بنیامین را نیز از من گرفتى؟ به او وحى شد: اى یعقوب! من اگر فرزندانت را میرانده باشم، برایت زنده مى‌کنم و به تو بر مى‌گردانم، ولى، آیا به یاد دارى که در فلان روز، گوسفندى کشتى و آن را کباب نموده با اهلت خوردى و به فلانى و فلانى که همسایه تو و روزه‌دار بودند، چیزى ندادى؟ «11» کنایه از این‌که این بلا به سبب بى‌توجّهى تو به آن همسایه است.
پی نوشت ها:
1. مستدرک الوسائل ، ج 8 ، ص 429.
2.همان ، ج 76 ، ص 154.
3.بحارالانوار ، ج 74 ، ص 153.
4.بحار الانوار، ج 78 ، ص 320.
5.همان ، ج 74 ، ص 7.
6.بحارالانوار ، ج 82 ، ص 93
7.اصول کافى ، ج 2 ، ص 667.
8.بحارالانوار ، ج 74 ، ص 153.
9.مستدرک الوسائل ، ج 8 ، ص 422.
10.اصول کافى ، ج 2 ، ص 668 .
11.مستدرک الوسائل ، ج 8 ، ص 429.
