به نظر می رسد شخصی که خود را از منتظران حضرت مهدی علیه السلام می شمارد و آرزو دارد روزی این انتظار به سر رسد و دوران ظهور فرا رسد، حتما می داند که او بزرگترین مُصلِح جهان است و جهان در دوران ظهور به دست او اصلاح می شود و ریشه ظلم و ستم و انحراف را برمی چیند. کسی که خود را منتظر حقیقی بزرگترین مصلح می داند در حد یک سرباز کوچک خود را شبیه فرمانده اصلاحگر خود می کند. برای نزدیک شدن به شخصیت فرمانده باید نگاهی به شخصیت خود اندازد و ببیند در راستای اصلاح خود چه کاری می تواند انجام دهد. به سراغ کلام الهی می رود. سرآغاز بسیاری از آیات خداوند "یا ایهاالذین آمنوا و عملو الصالحات" است معنای آن این است که در بسیاری موارد مخاطبان خداوند کسانی اند که دارای دو صفت ایمان و عمل صالح اند. لذا فرد منتظر می فهمد که خداوند هدایتگر توجه خاصی به "ایمان و عمل صالح" دارد.
دو روی یک سکه
عمل صالح عملی است که برای خدا باشد. وسیله تکامل روح و جان و موجب پرورش فضایل اخلاقی باشد. انسانها با انجام هر عمل خوب یا بد مشغول ساختن خویش اند. با عمل خوب خود موجب ترقی و تعالی روح و با عمل بد خود باعث نزول و سقوط روح خویش هستند.
عمل صالح باعث تحقق صفات نیک و عمل طالح (بد) موجب تحقق صفات مذموم در نفس می شود. هر فعلی که از انسان سر می زند دو روی دارد. یک روی آن، چیزی است که در خارج تحقق می یابد و روی دیگر آن، شکل دادن به روح خود است. به بیان دیگر با انجام هر عمل مشغول ساختن شخصیت خویش است. به طور مثال: شخصی که در طول زندگی خود مقید است که به مستمندان کمک کند از سویی در ظاهر پولی به کسی می دهد و از سویی صفت "بخشنده" و "انفاق گر" را در جان خود نقش می زند.
روند شکل گیری شخصیت از طریق ذهن
شکل دادن به شخصیت و روح دارای دو مرحله ذهنی و عملی است. انسان منتظر در ابتدا باید صفات مورد رضای الهی را بشناسد تا اگر فاقد هر کدام از آنها بود، درخود ایجاد کند و اگر در وجود او کم رنگ شده احیایش کند و همینطور باید بداند چه صفاتی مورد غضب خداوند متعال است تا از آنها اجتناب کند و اگر خدای ناخواسته به آنها مبتلاست بنای بر ترک گذارد.
پس از شناختن انواع صفات پسندیده و روش تخلق به آنها و آشنایی با صفات نکوهیده و روش معالجت آنها، می بایست سری به درون خود بزند و خود را بکاود و ببیند آیا انگیزه ای برای آراسته شدن به فضایل نیکو در خود احساس می کند یا نه؟ آیا علاقه ای در خود می یابد تا به کمک آن، صفات رذیله و غیرانسانی را ترک کند و یا از آنها دور شود؟
اگر در اثر آشنایی با فضایل اخلاقی و پی بردن به ارزشهای آن؛ در نهاد فرد، برانگیختگی حاصل شد و انگیزش در او به وجود آمد و سپس تمایل و اشتیاق در وجودش شعله کشید، در حد توان عزم را جزم می کند برای ساختن نفسی متعالی.
فرد باید متوجه باشد همه این مراحل در ذهن او رخ داده است. به بیان دیگر در ذهن خود پس از طی مراحلی ذهنی، تصمیم به تهذیب نفس (خودسازی) گرفته، اما هنوز وارد برنامه عملی نشده است.
شکل گیری عملی صفات نیکو یا زشت
الف) هر عمل اخلاقی شخصیت انسانی آدمی را می سازد.
ب) بدون ارتکاب به عمل، ساختنی صورت نمی گیرد.
ج) بدون مداومت و تکرار، عمل مورد نظر در جان رسوخ نمی یابد.
بعد از اتمام مراحل صورت گرفته در ذهن، نوبت به مرحله اصلی اخلاق و خودسازی عملی می رسد. ذکر شد که آدمی با عمل می تواند شاکله روح خویش را به صورت انسانی متعالی و معنوی و یا به عکس به صورت آدمی پست و مادی شکل دهد. و هدایتهای انبیاء الهی نیز در راستای پاک کردن نفوس آدمی بوده است. آیات و روایات نیز موید این مطلب اند.
آیاتی که سخن از دعوت پیامبران علیهم السلام دارد حاکی است دعوت به همراه نرم خویی و خلق نیکو بوده است. همچون رسول خاتم صلی الله علیه و آله و سلم که به دلیل "خلق عظیم" در کلام الهی ستوده شده است. و همینطور فرمانی که خداوند متعال به حضرت موسی علیه السلام داد تا دعوت خویش را با قول لیّن آغاز کند نیز دلیل بر اهمیت خلق نیکو دارد.
نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که پیدایش خلق نیکو در نفس منوط به تکرار و مداومت بر عمل است. برای ساختن شخصیت انسانی صرف انجام یک عمل و بازتاب وصف آن در نفس کفایت نمی کند. به عبارتی زمانی یک صفت شخصیت ساز می شود که به صورت وصف ثابت شخص درآید و در روح او رسوخ کند و به اصطلاح "ملکه" شود. سِرّ اربعین گرفتن (چله گرفتن) نیز تکرار و تمرین است جهت ملکه شدن آن صفت در روح.
به عنوان مثال: به فردی که بعضی از اوقات وزنه می زند ورزشکار نمی گویند همانطور به شخصی هم که مداومت بر عمل انفاق نداشته باشد صفت بخشنده تعلق نمی گیرد.
انتظار، از ادعا تا واقعیت
منتظر حقیقی کسی است که در دوران انتظار درصدد است ابتدا خود را اصلاح کند و سپس در جامعه اصلاحگر باشد. برای اصلاح شدن باید راهکار داشت. لذا در این مقاله روش خودسازی در ذهن و عمل بیان شد. هر فردی که ادعا دارد جزء منتظران مهدی (عج) است و اوضاع جهان کنونی را شایسته انسان متعالی نمی داند و در آرزوی ظهور است باید گامی در جهت ارتقاء و کمال خویش بردارد و تغییراتی مثبت در خلق و عمل خود بدهد. زیرا نمی توان منتظر مصلح جهانی بود، اما خود صالح نبود.
پی نوشت:
1. آیه 151 سوره بقره: کَما أَرْسَلْنا فیکُمْ رَسُولاً مِنْکُمْ یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِنا وَ یُزَکِّیکُمْ وَ یُعَلِّمُکُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ یُعَلِّمُکُمْ ما لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ. تزکیه به معنای تهذیب نفس است.
2. آیه 164 سوره آل عمران.
3. آیه 2 سوره جمعه
4. آیه 4 سوره قلم
5- آیه 44 سوره طه.
