خوشبختی و شقاوت انسان ها وابسته به نوع نگاهی است که به پول دارند چرا که پول به تنهایی نه می تواند موفقیت افراد را تضمین کند و نه می تواند آن ها را با شکست مواجه کند و این نگاه ما به ثروت و پول است که نقش مهمی در موفقیت و شکست دارد.
بدین معنا که اگر نگاه ما به ثروت یک نگاه الهی باشد و آن را چنانچه آیات الهی و امامان معصوم توصیه کرده اند بدست بیاوریم و مصرف کنیم ، این ثروت می تواند گام بزرگی در رسیدن آدم ها به موفقیت باشد وگرنه انسان های زیادی در طول تاریخ بوده اند که با وجود ثروت های بی شمار لحظه ای خوشبختی و آرامش را تجربه نکرده اند و همیشه در جستجوی راهی برای رسیدن به این دو گوهر گرانسنگ بوده اند.
آیات الهی به برخی از عواملی که سبب شکست ثروتمندان در طول تاریخ شده است اشاره می کنند، توصیه هایی که می تواند راهگشای همه افرادی باشد که عقیده دارند پول و ثروت تنها راه خوشبختی و سعادت در زندگی مادی است که در این مقاله به معرفی برخی از این عوامل می پردازیم:
اولین تفکری که سبب شکست ثروتمندان در طول تاریخ شده است آن است که آنها اعتقاد راسخ داشتند که با پول می توان همه چیز را خرید و در نتیجه حتی وقتی با انبیای الهی مواجه می شدند همه چیز را منکر می شدند و اظهار کفر می کردند:
(وَ ما أَرْسَلْنا فی قَرْیَةٍ مِنْ نَذیرٍ إِلاَّ قالَ مُتْرَفُوها إِنَّا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ کافِرُونَ: و [ما] در هیچ شهرى هشدار دهندهاى نفرستادیم جز آنکه خوش گذرانان آنها گفتند: «ما به آنچه شما بدان فرستاده شدهاید کافریم.)( سبأ)
و مهمترین دلیل برای منکر شدن و ایمان نیاوردن به پیامبران الهی را ثروت و فرزندان خود معرفی کرده و اعتقاد داشتند انسان های ثروتمند هیچ گاه مورد عذاب خداوند قرار نمی گیرند:
(وَ قالُوا نَحْنُ أَکْثَرُ أَمْوالاً وَ أَوْلاداً وَ ما نَحْنُ بِمُعَذَّبینَ: و گفتند: «ما دارایى و فرزندانمان از همه بیشتر است و ما عذاب نخواهیم شد)( سبأ)
خداوند متعال در آیات الهی در ابعاد مختلف به پاسخ این گروه پرداخته است:
نکته اول: «قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ: بگو: «پروردگار من است که روزى را براى هر کس که بخواهد گشاده یا تنگ مى گرداند؛ لیکن بیشتر مردم نمىدانند.» [سبأ]
پاسخ اول به این عقیده آن است که درست است که مساله رزق و روزی افراد و کمی و زیادی آن در دست خداوند است و به مقتضای حکمت و مصلحت آن را در اختیار افراد قرار می دهد اما توجه به این نکته لازم است که خواست انسان و کرامت و حرمتى که نزد خدا دارد، هیچ اثرى در کمى و زیادى رزقش ندارد.
چه بسا رزق یک مومن، و یک کافر، و یک عاقل دوراندیش، زیاد مىشود، هم چنان که رزق یک احمق و بى عقل زیاد مىشود، و چه بسا همین نامبردگان رزقشان کم مىشود، و یا در اول زیاد، و در آخر کم مىشود، پس زیادى مال هیچ دلالتى بر سعادت و کرامت نزد خدا ندارد.[ تفسیر المیزان، ج16، ص: 579]
نکته دوم: خداوند در ادامه حرف های این گروه خط بطلانی بر اعتقاد آنها می کشد و پول و ثروت را در صورتی سبب خوشبختی و موفقیت افراد می داند که همراه ایمان و عمل صالح باشد و گرنه هر ثروتی نمی تواند آدمی را به قله موفقیت رهنمون سازد:
(وَ ما أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ بِالَّتی تُقَرِّبُکُمْ عِنْدَنا زُلْفى إِلاَّ مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَأُولئِکَ لَهُمْ جَزاءُ الضِّعْفِ بِما عَمِلُوا وَ هُمْ فِی الْغُرُفاتِ آمِنُونَ:و اموال و فرزندانتان چیزى نیست که شما را به پیشگاه ما نزدیک گرداند، مگر کسانى که ایمان آورده و کار شایسته کرده باشند. پس براى آنان دو برابر آنچه انجام دادهاند پاداش است و آنها در غرفهها[ى بهشتى] آسوده خاطر خواهند بود.)(سبأ)
نکته سوم: خداوند متعال با بیان سرگذشت پیامبران الهی و شیوه موفقیت آنها در رسالت و جذب مردم به روش های مختلفی اشاره می کند، و با بیان این سرگذشت ها، در صدد بیان این مطلب است که اگر چه نگرش درست به پول و ثروت می تواند سبب موفقیت آدمی شود، اما توجه به این نکته لازم است که همه چیز را با پول نمی توان خرید، چنانچه در داستان زندگانی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:
«فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلین: پس به [برکتِ] رحمت الهى، با آنان نرمخو [و پُر مِهر] شدى، و اگر تندخو و سخت دل بودى قطعاً از پیرامون تو پراکنده مىشدند. پس، از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه، و در کار[ها] با آنان مشورت کن، و چون تصمیم گرفتى بر خدا توکل کن، زیرا خداوند توکلکنندگان را دوست مىدارد.»[آلعمران]
در حقیقت این آیه شریفه به یکی از مهمترین اصول تربیتی اشاره می کند که با پول و ثروت نمی توان دل ها را به طرف خود جذب کرد و جذب دل ها از جمله عواملی است که با پول خریدنی نیست، چنانچه در سوره مریم نیز به این حقیقت اشاره شده است:
«إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا: کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کردهاند، به زودى [خداى] رحمان براى آنان محبتى [در دل ها] قرار مىدهد.»[ مریم]
در پایان توجه به این نکته مهم لازم است که ممکن است پول و ثروت در دنیا به اعتقاد برخی حلال مشکلات باشد، اما چنانچه اشاره شد این ثروت نیست که حلال مشکلات است بلکه نوع نگرش ما به پول است که می تواند مشکلات را حل و فصل کند چرا که با نگرش منفی به ثروت، نه تنها آدمی نجات پیدا نخواهد کرد بلکه سبب می شود که اولین فردی باشد که در دوزخ وارد می شود چنانچه امام هشتم در این زمینه می فرمایند:
«اول کسى که به جهنم وارد مىشود، زمامدار نیرومند و چیره ایست که دادگرى نمىکند، و ثروتمندیست که حقوق الهى را از ثروت خود نمىپردازد، و نیازمندى که متکبّر و خودخواه است.» [صحیفة الإمام الرضا علیه السلام/ترجمه حجازى؛ ص27]
