خداشناسی و توحید از جمله مباحث مهم اعتقادی و پایه و اساس اعتقادات است. اما شاید این سوال قابل طرح باشد که هدف از بحث درباره ی خدا توسط اندیشمندان و موحدان در طول تاریخ چه بوده است؟!! یعنی عامل بحث انسان از خدا چیست؟ پاسخهای کلامی و عقلی به این سوال می تواند راهگشای خداشناسی ما باشد!
سوال مقدماتی!
به راستی ما چرا درباره ی خدا بحث می کنیم؟ و اساسا چرا خداشناسی لازم است؟! در پاسخ به این سوال دو جواب می توان داد! نخست آن که لازم است ضرر احتمالی را دفع نماییم! در توضیح این مطلب باید گفت: در طول تاریخ بزرگان صاحب اخلاق و صداقت سخن از وجوب تکالیف و پی آمد ثواب و عقاب مطرح کرده اند این مسأله موجب می شود انسان متوجه ضرر احتمالی شود که اگر دنبال این سخنان را نگیرد و در مورد آنها تحقیق نکند گرفتار خطر و عذاب شود. از این رو برای دفع و برطرف شدن این احتمال باید این مباحث را پی گیری کرد و دانست که بزرگان صاحب اخلاق و صداقت که خود را پیامبر می نامند چه سخنانی را در باب کسی که ایشان را مبعوث نموده است با خود آورده اند، سپس مباحث خدا شناسی به حکم عقل برای دفع ضرر حتی احتمالی عذاب و عقاب بایستی مورد توجه ما باشند و بدانها بپردازیم!
شکر نعمت!
یکی از دلایل عقلی لزوم خداشناسی را دانستیم که دفع ضرر احتمالی بود. حال دلیل دیگر برای این مطلب و لزوم پی گیری ما در شناخت خداوند متعال شکر منعم است! همه ی ما می دانیم که از نعمتهایی بهره مند و برخوردار گشته ایم و عقل می گوید: شکر نعمت دهنده واجب است. پس ما باید برای نعمتهایی که داریم شاکر کسی باشیم که این نعمتها را به ما ارزانی داشته است.
خدای نعمت دهنده!
حال که می خواهیم کسی را که نعمتهایی را به ما ارزانی داشته است مورد سپاس و قدردانی و شکر قرار دهیم باید در قدم اول به عنوان مقدمه ی شکر، آن نعمت دهنده و منعم را بشناسیم. در پرتو مباحث خداشناسی چنین شناختی حاصل می شود و منعم حقیقی که همان خداوند متعال است مورد شناخت و سپس شکر و سپاسگزاری قرار خواهد گرفت!
دلیل خداشناسی!
پس دلیل اصلی و هدف نهایی در شناخت خداوند متعال و پرداختن به مباحث خداشناسی به سبب دفع ضرر احتمالی و نیز لزوم شکر منعم می تواند باشد! حال که هدف را در مباحث خداشناسی فهمیدیم شاید این سوال مطرح شود که فوائد مباحث خداشناسی و ایمان به خدا و دین الهی چیست؟!
فوائد مباحث خدایی!
پرداختن به مباحث خداشناسی در درون انسان انقلاب فکری را ایجاد می کند که انسان را به سوی کمال سوق می دهد. آنچه که دین انسان را بدان دعوت می نماید عبارتند از:
1- ارزش دادن و پاکسازی افکار و عقاید از اوهام و خیالات و انحرافات
2- رشد مبانی اخلاقی
3- بهبود روابط اجتماعی
4- دور گذاشتن تعصبات و امتیازات قومی
بنابراین به طور خلاصه فایده ی مباحث خداشناسی و پرداختن به این امور در این محورهای چهارگانه تقسیم بندی می شود.
توضیح موارد 4 تایی!
دین برای انسان اهداف عالیه ی حیات بشری و واقعیت هستی و خلقت را تفسیر می کند و انگیزه های خلقت و حکمت آن را برای انسان ترسیم می نماید. این روشنگری مباحث خداشناسی سبب می شود که انسان به تفسیر های مادی از هستی و خلقت انسان که مقصدی را برای او در عالم قائل نیستند دل نبندد و از جهل و خرافات آنها مصون بماند. بنابراین تکامل فکری در پرتو دین با محوریت مباحث خداشناسی حاصل می شود.
اخلاق را دریاب!
مباحث خداشناسی به طور مستقیم و غیر مستقیم با اصول عالیه ی اخلاقی مرتبط است و عدالت، رعایت امانت و مانند آن را بیان می کند. در پرتو دین است که ارزش اصول اخلاقی روشن می شود و انسان از ثواب و پاداش آنها باخبر می شود و تحمل مصائب و سختی ها آسان می گردد. اساسا اخلاق بدون پشتوانه ی مباحث خداشناسی ضمانت اجرایی نخواهد داشت و این دین با محوریت توحید است که اخلاق را تعالی می بخشد.
بهبود روابط!
از دیگر فوائد مباحث خداشناسی تحکیم روابط اجتماعی در مسیر صحیح است. زیرا رعایت اصول اجتماعی و حقوق یکدیگر را به عنوان یک وظیفه توحیدی مطرح می سازد که تخطی از آن سبب عذاب الهی می شود. پس مباحث خداشناسی و توحید سبب می شود زندگی اجتماعی انسانها در عرصه های خانوادگی و دولت ها و نظام های مردمی سامان یابد.
قوم بی قوم!
محور چهارم فوائد مباحث خداشناسی آن است که همه ی انسان ها به عنوان مخلوق خدای واحدی معرفی می شوند که بایستی در مدار توحید به حرکت در آیند. پس انسانها از این جهت با هم برابر هستند و امتیازات صوری و بی اساس قومی اعتباری ندارد و لازم است تعصبات قومی و قبیله ای کنار گذاشته شوند!
نتیجه گیری
از آنچه گذشت معلوم می شود که مباحث خداشناسی و توحید از اساسی ترین و بنیادی ترین مباحث در تحکیم اصول اعتقادی انسان است که فوائد بسیار زیادی برآن مترتب می باشد و لازم است انسان در جهت این مباحث و تحکیم بنیادهای اصولی آن تلاش کافی را مبذول دارد.
